Rośliny lecznicze zawierają w swoim składzie wiele rodzajów substancji czynnych, którym zawdzięczają swoje działanie. W artykule poznasz najważniejsze z nich.
Skład i właściwości lecznicze roślin zależą od wielu czynników, a przede wszystkim od warunków, w jakich roślina żyje, od rodzaju gleby, nawożenia, właściwej pory zbioru, sposobów konserwacji, suszenia i przechowywania. Ważną sprawą jest pora zbioru roślin. Okazało się, że zbiór pewnych roślin o określonych porach doby decyduje o zawartości w nich surowców leczniczych. Niektóre zioła i procesy otrzymywania z nich leków są odkrywane od nowa i stosowane w najbardziej renomowanych ośrodkach wiedzy medycznej.
Rośliny lecznicze zawierają w swoim składzie wiele rodzajów substancji czynnych, którym zawdzięczają swoje działanie. A oto najważniejsze z nich:
Alkaloidy
Nazwa ta kojarzy się z truciznami lub jakimiś innymi niebezpiecznymi substancjami. Jest to wynikiem tego, że do tej grupy substancji należy wiele związków o silnym działaniu, często tak silnym, że mogą zabić. Są to również bardzo pożyteczne dla nas substancje, które są stosowane nie tylko jako leki, ale występują dość często w naszej codziennej diecie. Alkaloidami są np.:
- nikotyna (w liściach tytoniu - Nicotina tabacum)
- strychnina (w nasionach kulczyby - Semen Strychni),
- kokaina (w liściach kokainowca - Folium Coca),
- kurara (w owocach tykwy i łodygach bambusa),
- morfina (w makowcu - Opium),
- atropina (alkaloid wilczej jagody - Atropa belladonna).
Do alkaloidów należą związki, które występują w surowcach znanych jako używki np. kofeina występująca w liściach herbaty (Camelia Sinensis), w nasionach kawy (Semen Caffeae), zarodkach kola (Embryo Colae). Jest ona alkaloidem o działaniu pobudzającym ośrodkowy układ nerwowy, ułatwiającym kojarzenie, znoszącym stany zmęczenia i senność.
Chelidonina występująca w jaskółczym zielu (Herba Chelidoni) działa żółciopędnie i rozkurczowo. Podobnie działają alkaloidy liści boldo (Folium Boldo). W rucie występują graweolina i fagaryna znoszące skurcze mięśni gładkich. W owocach papryki (Fructus Capsici) występuje związek o podobnej budowie - kapsaicyna. Drażni ona silnie skórę, wywołuje przekrwienie i pieczenie. Używana jest do wyrobu plastrów i maści rozgrzewających miejscowo w terapii schorzeń reumatycznych i neuralgicznych.
Antrazwiązki
Są to związki pochodne antracenu o działaniu przeczyszczającym. Antrazwiązki zawarte są w:
- stężałym soku z aloesu (Alona)
- korze kruszyny (Cortex Frangulae)
- korzeniu rzewienia (Rhizoma Rhei)
- liściach senesu (Folium Sennae)
- strączkach senesu (Folliculi Sennae)
- owocach szakłaku ciernistego (Fructus Rhamni catharticae)
- korze szakłaku amerykańskiego (Cortex Rhamni purshianae)
Fenole
Są to związki o działaniu bakteriostatycznym i dezynfekującym: Do związków tych należy:
- arbutyna i metyloarbutyna - Występuje jako główny związek czynny w liściach borówki mącznicy (Folium Uvae Ursi), liściach borówki brusznicy (Folium Vitis idaeae), liściach badanu (Bergenia crassifolia),liściach grusz (Pyrus communis), liściach kaliny (Viburnum opulus), zielu majeranku (Majorana hortensis), zielu lebiodki (Origanum vulgare). Wykazuje działanie dezynfekujące na drogi moczowe.
- salicyna - Występuje w korze wierzby (Cortex Salicis), korze kaliny (Cortex Viburni opuli). Wykazuje działanie przeciwgorączkowe.
- populina - Występuje w korze, liściach i pączkach topoli (Cx., Fol., Gemma Populis). Wykazuje działanie przeciwgorączkowe.
- spirepozyd - Występuje w kwiatac wiązówki (Flos Ulmariae) i zielu fiołka trójbarwnego (Herba Violae tricoloris) . Wykazuje działanie przeciwgorączkowe
- echinokozyd - Występuje w gatunku Echinacea angustifolia - jeżówka. Pobudza fogocytozę, stosuje się go w preparatach pobudzających odporność.
- cynaryna - Występuje w karczochach (Cynara scolymus). Działa żółciopędnie i zmniejsza stężenie lipidów we krwi.
Flawonoidy
Są to naturalne barwniki roślin. Do związków tych należy:
- rutyna= rutozyd - Występuje w rucie (Ruta graveolens), zielu fiołka trójbarwnego (Viola tricolor), kwiecie bzu czarnego (Sambucus nigra). Rutyna uszczelnia i wzmacnia ściany naczyń krwionośnych, zapobiega krwawieniom, wybroczynom, pomocna w leczeniu miażdżycy.
- witexyna - Występująca w preparatach z głogu (Crataegi). Poprawia przepływ krwi w naczyniach wieńcowych i obniżają ciśnienie.
- biflawonoidy - Występują np w miłorzębie japońskim (Gingo biloba). Działają antyagregacyjnie na płytki krwi.
- pinocembryna - Występuje w limbie - Pinus Cembra. Działa przeciwgrzybiczo
- flawolignany - Występują w ostropeście plamistym {Fructus Silybi mariani. Działają ochronnie na wątrobę.
- flawonoidy w koszyczku rumianku działają przeciwalergicznie
- flawonoidy w lukrecji - Rx. Glycyrrhizae działają przeciwwrzodowo
- flawonoidy w kwiatostanie kocanek (Inf. Helichrisi) i zielu dziurawca (Herba Hyperyci( działają rozkurczowa na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych i przewodów żółciowych
- flawonoidy ziela skrzypu (Herba Equiseti), liścia brzozy (Folium Betulae), ziela nawłoci (Herba Solidaginis) działają diuretycznie (moczopędnie)
- flawonoidy Koszyczka rumianku (Anthodium Chamomillae), kwiatostanu lipy (Inf. Tiliae) działają przeciwzapalnie
Antocjany
Są to związki spokrewnione z flawonoidami będące barwnikami (czerwony, niebieski, filoletowy) kwiatów, owoców i liści. Szczególnie wyraźnie zaznacza się ich działanie poprawiające mikorokrążenie w naczyniach włosowatych tęczówki oka. Mają dodatni wpływ na ostrość widzenia. Bogate w antocjany są:
- kwiat bławatka - Flos Cyani,
- kwiat malwy czarnej - Flos Malvae arboreae,
- owoc borówki czernicy - Fructus Myrtylli,
- owoc bzu czarnego - Fructus Sambuci.