Prześwit, szerokość toru, rozstaw szyn
Prześwitem toru (linii kolejowej lub tramwajowej) nazywa się odstęp między wewnętrznymi krawędziami szyn, po których poruszają się pojazdy szynowe. Prześwit zwany jest inaczej szerokością toru lub rozstawem szyn. Wielkość prześwitu podaje się w milimetrach albo w stopach i calach (1 stopa ma 12 cali, 1 cal to 25,4 mm).
Prześwit używany w Polsce i na świecie
- Tabela 1 zawiera informacje o liniach wciąż istniejących (w tym nieczynnych).
- Tabela 2 zawiera informacje o liniach istniejących w przeszłości, obecnie rozebranych lub przekutych na inną szerokość toru.
- Tabela 3 zawiera informacje o liniach z torami trzyszynowymi lub czteroszynowymi.
Poniżej podano tylko wyciąg z zamieszczonych w tych tabelach informacji.
Prześwit podaje się w milimetrach, albo też w stopach (ft.) i calach (in.).
- 1″ to 1 cal (1 in. = 1 inch) równy 25,4 mm.
- 1′ to 1 stopa (1 ft. = 1 foot, ale 2 ft. = 2 feet). Stopa ma 12 cali czyli 304,8 mm.
Na świecie najczęściej używa się obecnie następujących prześwitów torów:
- 600 / 610 mm – tor wąski Decauville'a (2 stopy);
- 750 / 760 / 762 mm – typowy tor wąski (2 i pół stopy);
- 1000 mm – tor wąski metrowy;
- 1067 mm – rozstaw przylądkowy, uważany za tor normalny m.in. w Japonii i RPA (3 i pół stopy);
- 1435 mm – tor normalny w większości krajów świata (4 stopy i 8 i pół cala); 60% wszystkich linii kolejowych na świecie;
- 1520 / 1524 mm – tor szeroki, rozstaw rosyjski (5 stóp);
- 1600 mm – tor szeroki, rozstaw irlandzki (5 stóp i 3 cale, czyli 5 i ćwierć stopy);
- 1665 / 1668 / 1674 / 1676 mm – tor szeroki, rozstawy iberyjski i indyjski (5 i pół stopy).
Uwaga: jako tor wąski Decauville'a (od nazwiska inżyniera, zobacz tutaj) określa się każdy tor o prześwicie mniejszym niż 750 mm, w praktyce 400 – 700 mm. Oryginalna „przenośna” kolejka Decauville'a zaprezentowana na Światowej Wystawie Techniki w Paryżu w 1887 roku miała prześwit 600 mm (na cześć tej wystawy wybudowano Wieżę Eiffela).
Najmniejszy prześwit używany w linii kolejowej powszechnego użytku wynosi 381 mm (w przeszłości – 250 mm). Największy prześwit wśród istniejących linii ma prawdopodobnie kolejka górska CairnGorm – 2000 mm (w przeszłości – kolej w Oregonie o prześwicie 2438 mm). Istniały i istnieją linie o nietypowym przeznaczeniu, mające jeszcze większy prześwit.
W Polsce używa się lub używało się następujących prześwitów torów:
Tory kolejowe w Polsce | |
---|---|
dziś | ponadto w przeszłości |
|
|
Tory tramwajowe w Polsce | |
dziś | ponadto w przeszłości |
|
|
Dlaczego 1435 mm i inne rozstawy?
Istnieje kilka wyjaśnień, dlaczego taką właśnie nierówną (zarówno w systemie metrycznym, jak i angielskim) wartość przyjęto jako standard obowiązujący w większości krajów świata.
- Po raz pierwszy tor taki zbudował Anglik W. Jesopp w 1789 roku.
- Rozstaw ten został arbitralnie wprowadzony przez George'a Stevensona na pierwszej linii kolejowej łączącej 2 miasta: Liverpool i Manchester.
- Rozstaw ten odpowiada odległości 5 stóp, mierzonej między zewnętrznymi krawędziami szyn. Po odjęciu podwojonej szerokości główki szyny (2 × 44,5 mm) otrzymujemy 1435 mm.
- Taki rozstaw miały wózki używane w Anglii do transportu węgla jeszcze przed nastaniem ery kolei, a w szczególności na trasie Willington Way w pobliżu Newcastle. W rzeczywistości prześwit tych wózków był równy 4′8″ i Stevenson zwiększył go o pół cala.
- Taki rozstaw miały podobno standardowo pojazdy w czasach rzymskich, jak świadczą znaleziska archeologiczne. W rzeczywistości rozstaw rzymski wynosił około 4′6″ (1371 mm), a podawana w dawniejszych źródłach wielkość 4′9″ (1448 mm) to odstęp między środkami obręczy, a nie ich wewnętrznymi krawędziami. Prawdopodobnie rozstaw taki był optymalny dla pojazdów ciągniętych przez konie.
- Rozstaw ten pozwala stosować wagony pasażerskie na tyle szerokie, aby zapewnić miejsca siedzące dla czterech osób i przejście w środku.
- Wielkość tę w roku 1845 zatwierdził parlament brytyjski. Inne kraje brały przykład z Anglii, rozwijając własne sieci kolejowe.
- W 1886 roku na międzynarodowej konferencji poświęconej ujednolicaniu techniki kolejowej w Bernie wielkość tę uznano za znormalizowaną.
Powodami, dla których budowano linie wąskotorowe, były:
- mniejsze koszty i krótszy czas wykonania linii,
- ograniczenie lub możliwość rezygnacji z kosztownych robót ziemnych (zwłaszcza w przypadku stosowania rozstawu Decauville'a),
- mniejsze koszty wykonania taboru,
- konieczność pokonywania ostrych zakrętów (m.in. dlatego w górzystej Japonii przyjęto 3′6″ = 1067 mm jako standard).
Pierwsza publiczna linia wąskotorowa miała prześwit 23½″ (597 mm) i połączyła miasta Festinjog i Tremadoc w Wielkiej Brytanii w 1832 roku. Później konkretny rozstaw stanowił zwykle jakąś okrągłą ilość jednostek metrycznych (1000 mm, 750 mm, 600 mm) lub lokalnych (2 stopy angielskie, 3 stopy szwedzkie itd.). Niekiedy argumentem za wyborem konkretnego rozstawu była wygoda pasażerów: rozstaw metrowy (1000 mm) lub przylądkowy (3′6″) pozwala na instalowanie 4 miejsc pasażerskich obok siebie (lub trzech miejsc i przejścia).
Powodami wprowadzenia linii o prześwicie szerszym niż normalny były:
- względy strategiczne – uniemożliwienie potencjalnemu agresorowi korzystania z własnego taboru na terytorium zagarniętym (Rosja, Hiszpania),
- warunki naturalne (w Indiach i Kalifornii zdecydowano się na wprowadzenie rozstawu 1676 mm z uwagi na silne wiatry),
- plany przewozu większych ładunków lub stosowania większych prędkości w eksploatacji (GWR w Wielkiej Brytanii, plany Hitlera kolei 3000 mm),
- istnienie takiego szerokiego prześwitu w kraju, z którego pochodzili inżynierowie (koleje 1600 mm w Australii budowali Irlandczycy),
- decyzje arbitralne pod wpływem niejasnych lub nieznanych przesłanek (rozstaw 5′3″ w Irlandii wprowadzono na mocy decyzji parlamentu).
Choć większość pociągów w Japonii porusza się po torach 1067 mm, koleje Shinkansen wykorzystują rozstaw normalny 1435 mm właśnie z uwagi na duże prędkości pociągów.
W historii wielu linii kolejowych i sieci tramwajowych następowała zmiana stosowanego na nich prześwitu. Przyczyną była chęć unifikacji kolei w danym kraju lub regionie (projekt Unigauge w Indiach zmierzający do likwidacji rozstawu 1000 mm i zastąpienia go standardowym 1676 mm, przekucie linii 760 mm i niektórych 600 mm na 750 mm w Polsce, obecnie realizowany projekt zmiany prześwitu z 1520 na 1435 mm w krajach nadbałtyckich) lub tramwajów w danym mieście (likwidacja linii wąskotorowych w Krakowie, używanych obok normalnotorowych jeszcze w latach 50-tych ubiegłego wieku), zmieniające się warunki ekonomiczne (linie wąskotorowe są tańsze w eksploatacji, ale mają ograniczony potencjał przewozowy), dostępność taboru (przekucie kolejki w WPKiW w Chorzowie z 1000 na 900 mm w latach 60-tych).
Ciekawa historia związana ze zmianą prześwitu wydarzyła się w Szwecji. Istniała tam linia o prześwicie 1093 mm, choć w założeniu miała mieć 1067 mm. Projektując lokomotywy na tę linię pomylono jednak odległości między zewnętrznymi a wewnętrznymi krawędziami szyn, w wyniku czego wyprodukowano kilka lokomotyw z niewłaściwym rozstawem kół. Dopasowanie prześwitu trasy okazało się tańsze i łatwiejsze od poprawienia tego błędu konstrukcyjnego.
Korekty i uzupełnienia
Dołożyłem wszelkich starań, aby prezentowane tu informacje były na tyle kompletne, na ile to możliwe. Podstawowym źródłem była strona Railroad Gauge Width, zawierająca najbardziej kompletny z dostępnych mi wykazów rozstawów szyn. Wszystkie podane tam dane są również dostępne tutaj. Inne źródła podano poniżej w dziale linków.
Ponieważ sam nie jestem w stanie zebrać wszystkich możliwych danych, każdy, kto ma informacje uzupełniające i chce się nimi podzielić z innymi, może skorzystać z poczty internetowej w celu skontaktowania się ze mną. Za wszystkie tego typu uzupełnienia serdecznie dziękuję. Mile widziane są również wszelkie uściślenia i korekty. Wystarczy kliknąć na moim nazwisku na dole strony. Najlepiej przy tym nie zmieniać domyślnego tematu wiadomości.
Dziękuje serdecznie wszystkim tym osobom, które już do mnie napisały. Szczególne podziękowania zechce przyjąć Roman Witkowski, który dostarczył wielu cennych informacji dotyczących głównie polskich kolei wąskotorowych.
Linki
W języku polskim – koleje:
- 750 mm
- Bydgosko-Wyrzyskie Koleje Dojazdowe (mirror)
- Fundacja Leśnych Kolei Wąskotorowych
- Fundacja Polskich Kolei Wąskotorowych
- Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa
- Górnośląskie Koleje Wąskotorowe
- Górnośląskie Koleje Wąskotorowe
- Historia Wędrowności
- Historyczna Strona Kolejowa
- Instytut Rozwoju i Promocji Kolei
- Internetowa strona Linii Hutniczej Szerokotorowej
- Klimaty Wąskotorowe (autor: Marcin Wojda; mirror)
- Kolej (m.in. informacje o kilku polskich kolejach wąskotorowych)
- Kolej konna Mrozy – Rudka sanatorium (film na YouTube)
- Kolej na Mazurach
- Kolej parkowa WPKiW
- Kolej wąskotorowa Bełżec – Trawniki
- Koleje Wąskotorowe w Polsce (autor: Krzysztof Zientara)
- Kolejka Marecka
- Kolejka parkowa w Cichowie
- Koszalińska Kolej Wąskotorowa
- Krośniewicka Kolej Dojazdowa
- Linie i dworce kolejowe w Polsce
- Linie kolejowe w Polsce
- Lubelska Kolej (także historia Hrubieszowskiej KD)
- Na wąskim torze
- Nałęczowska Kolej Dojazdowa
- Parowóz wąskotorowy Px48-1724
- Rogowska Kolej Wąskotorowa
- Strona kolejek wąskotorowych
- Strona Pawła Gajdzicy
- Szlakiem bieszczadzkiej ciuchci
- Śląskie wąskotorówki
- Średzka Powiatowa Kolej Wąskotorowa
- Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa
- Tabor wąskotorowy w Polsce (autor: Paweł Cieślar; mirror)
- Transport szynowy w pytaniach i odpowiedziach
- Wałbrzyskie koleje
- Wciąż pod parą…
- Zimowe szlaki Mazowsza (wagon kolejki konnej Mrozy – Rudka)
W języku polskim – tramwaje:
- Jeleniogórska Kolej Dolinna
- Jeleniogórskie tramwaje
- Komunikacja miejska w Legnicy
- Tramwaje legnickie
- Tramwaje w Polsce kiedyś i dziś
- Willa Czar – Mielno
- Zlikwidowane systemy tramwajowe w Polsce
W innych językach (gdy nie podano inaczej, w angielskim):
- 742-802 mm (szwedzki, angielski)
- Breitspurbahn (niemiecki)
- Broad Gauge on Azores
- Die Pferdeeisenbahn von Linz nach Böhmisch Budweis (niemiecki)
- Eisenbahnen in Pommern (niemiecki)
- Exxun: Railways
- Industrial Narrow Gauge Railways
- IRFCA: The Indian Railways FAQ
- Kisvasutak Baráti Köre (węgierski, angielski, niemiecki, rumuński)
- Polish Narrow Gauge Railways
- Pomeranian Narrow Gauge Railway
- Railroad Gauge Width (angielski, rosyjski, niemiecki)
- Railway gauges used in Sweden
- Railway Technical Webpages
- Ravenglass and Eskdale Railway
- RHDR
- Scartamento metrico (włoski)
- Schmalspurbahnen in Ost-Europa
- Schmalspurig durch Polen
- SDRM Rail Gauge Derivation
- The class TU2 diesel locomotives
- Track gauges which have been in use around the world
- Wikipedia: 891 mm (szwedzki)
- Wikipedia: Broad Gauge
- Wikipedia: Dual Gauge
- Wikipedia: Gauge
- Wikipedia: Great Western Railway
- Wikipedia: Narrow Gauge
- Wikipedia: Rail Gauge
- Wikipedia: Standard Gauge
- World Wide Listing of Two foot
- World-wide Thirty Inch Narrow-gauge Railway Lines
- Tabela 1 zawiera informacje o liniach wciąż istniejących (w tym nieczynnych).
- Tabela 2 zawiera informacje o liniach istniejących w przeszłości, obecnie rozebranych lub przekutych na inną szerokość toru.
- Tabela 3 zawiera informacje o liniach z torami trzyszynowymi lub czteroszynowymi.
Rozstaw szyn linii obecnie istniejących
Podstawą do opracowania tej tabeli były dane na stronie Railroad Gauge Width. Inne linki zebrano tutaj.
Rozstaw szyn podano w milimetrach oraz w stopach (ft.) i calach (in.).
- 1″ to 1 cal (1 in. = 1 inch) równy 25,4 mm.
- 1′ to 1 stopa (1 ft. = 1 foot, ale 2 ft. = 2 feet). Stopa ma 12 cali czyli 304,8 mm.
Wymiary podane w nawiasach są mierzone w calach i stopach lokalnych:
- 1 szwedzki stary cal (verktum) = 24,74 mm, 1 stopa szwedzka = 296,88 mm.
- 1 szwedzki cal dziesiętny (decimaltum) = 29,688 mm (stopa ma 10 cali dziesiętnych).
- 1 cal pruski (cal reński) = 26,1541 mm (inne źródła podają 26,164 mm lub 26 1/6 mm), 1 stopa pruska = 313,8492 mm lub 313,968 mm.
- 1 cal austriacki = 26,3402 mm, 1 stopa austriacka = 316,0824 mm.
Tabela 1
Rozstaw | Przykłady | ||
---|---|---|---|
mm | ft. in. | in. | |
241 | 9½″ | Polska: pierwsza w Polsce kolejka parkowa w Cichowie, gmina Krzywiń (Wielkopolska) | |
305 | 1′ | 12″ | USA (Sonora Short Line), WB (Ruislip Lido Railway, 1,5) |
311 | 1′¼″ | 12¼″ | WB (3, Fairbourne & Barmouth, Walia) |
381 | 1′3″ | 15″ | Austria (Wiedeń), Francja, Japonia, Niemcy, WB (Romney, Hythe & Dymchurch Railway, Kent, 23; Ravenglass and Eskdale Railway, Lake District, 10), USA |
400 | 1′3¾″ | 15¾″ | Szwajcaria (cegielnie), Węgry (fabryka porcelany w Hollóháza) |
450 | 1′5¾″ | 17¾″ | Chiny: kopalnie w Tangshan |
500 | 1′7⅝″ | 19⅝″ | Austria (Pflegeheim Lainz), Dania (cementownia Aalborg), Francja (La Sagette - Lac d'Artouste, St Lieux–les-Lavaur, cegielnie Chimot i Lagrive, zob. tutaj i tutaj), Szwecja (Närsen-Gråntjärns Järnväg); |
597 | 1′11½″ | 23½″ | WB (Ffestiniog – Tremadoc, pierwsza publiczna linia wskt. na świecie, Walia, Snowdonia, 24; Vale of Rheidol; Welsh Highland), Brazylia |
600 | 1′11⅝″ | 23⅝″ | Prześwit Decauville’a Polska:
|
610 | 2′ | 24″ | Prześwit dwustopowy:
|
630 | 2′¾″ | 24¾″ | Polska:
|
686 | 2′3″ | 27″ | WB (Talyllyn Railway, Walia, 10) |
700 | 2′3½″ | 27½″ | (750 mm między środkami szyn)
|
750 | 2′5½″ | 29½″ | Polska: większość kolei wskt. (1 135, łącznie 600, 750, 785 i 1000 mm), w tym:
|
760 | 2′5⅞″ | 29⅞″ | Prześwit austrowęgierski (bośniacki) (rozstaw oparty na dawnej mierze austriackiej):
|
762 | 2′6″ | 30″ | Prześwit dwuipółstopowy:
|
780 | 2′6¾″ | 30¾″ | Niemcy (Großilsede – Lengede, 11) |
785 | (2′6″) | (30″) | Prześwit pruski (rozstaw równy 30 calom pruskim) Polska:
|
790 | 2′7⅛″ | 31⅛″ | Rumunia (CFI Lonea Petrosani) |
800 | 2′7½″ | 31½″ | Francja (Bélisaire - Océan Plage), Niemcy (Lipsk, 2), Norwegia (Norsk Bergsverksmuseet, Gaustabanen), Szwajcaria (46), WB (Snowdon, 8), Brazylia (Santos) |
889 | 2′11″ | 35″ | Dominikana (linie cukrownicze), WB (koleje przem. London Brick Co.) |
891 | (3′) | (36″) | Prześwit szwedzki (rozstaw równy 3 stopom szwedzkim) Szwecja (Roslagsbanan, 3 024) |
900 902 |
2′11⅜″ 2′11½″ |
35⅜″ 35½″ |
Polska:
|
910 912 914 |
2′11⅞″ 3′ |
35⅞″ 36″ |
Prześwit trzystopowy:
|
950 | 3′1⅜″ | 37⅜″ | Prześwit włoski (1000 mm między środkami szyn)
|
1000 | 3′3⅜″ | 39⅜″ | Prześwit metrowy Polska:
|
1009 | 3′3¾″ | 39¾″ | Bułgaria (tramwaje w Sofii). |
1050 | 3′5⅜″ | 41⅜″ | Jordania (505), Liban (82), Syria (318), Turcja (42) |
1054 1055 |
3′5½″ | 41½″ | WB (Associated Portland Cement Co), Algieria (1 085) |
1067 | 3′6″ | 42″ | Prześwit przylądkowy Polska:
|
1076 | 3′6⅜″ | 42⅜″ | Dominikana (linie cukrownicze) |
1200 | 3′11¼″ | 47¼″ | Szwajcaria (Rheineck – Walzenhausen, 2), Włochy (tramwaje w Genui) |
1219 1220 |
4′ | 48″ | Hiszpania (Wyspy Kanaryjskie, koleje Tharsis, 69), WB (tramwaje w Bradford, metro w Glasgow) |
1372 1375 |
4′6″ 4′6⅛″ |
54″ 54⅛″ |
Prześwit szkocki: Japonia (90), Hiszpania |
1432 | 4′8⅜″ | 56⅜″ | Algieria (4290), Hongkong (87), WB (metro w Londynie) |
1435 | 4′8½″ | 56½″ | Prześwit normalny Polska:
|
1440 | 4′8¾″ | 56¾″ | Austria (tramwaje w Wiedniu), Brazylia (194), Francja (metro w Paryżu) |
1445 | 4′8⅞″ | 56⅞″ | (1500 mm między środkami szyn) Hiszpania (metro w Madrycie), Włochy (tramwaje: Mediolan, Rzym, Turyn) |
1450 | 4′9″ | 57″ | Niemcy (tramwaje w Dreźnie) |
1458 | 4′9⅜″ | 57⅜″ | Niemcy (tramwaje w Lipsku) |
1495 | 4′10⅞″ | 58⅞″ | Kanada (tramwaje i metro TTC, Toronto Transit Commission) |
1519 1520 1524 |
4′11¾″ 4′11⅞″ 5′ |
59¾″ 59⅞″ 60″ |
Prześwit rosyjski Polska (646):
|
1581 | 5′2¼″ | 62¼″ | Pensylwański prześwit tramwajowy: USA (tramwaje w Filadelfii i Pittsburgu) |
1588 | 5′2½″ | 62½″ | USA (koleje miejskie w Nowym Orleanie) |
1600 | 5′3″ | 63″ | Prześwit irlandzki:
|
1668 | 5′5⅝″ | 65⅝″ | Prześwit iberyjski: Hiszpania (6 409, w tym częściowo metro w Barcelonie), Portugalia (2 576) |
1676 | 5′6″ | 66″ | Prześwit indyjski:
|
1800 | 5′10⅞″ | 70⅞″ | Niemcy (kolej linowo-terenowa Obsfelderschmiede – Lichtenhain) |
2000 | 6′6¾″ | 78¾″ | WB (kolejka górska CairnGorm) |
Uwagi: średniki w nawiasach oddzielają poszczególne linie, przecinki oddzielają informacje odnoszące się do jednej linii. Liczby oznaczają długości eksploatowanych odcinków w kilometrach według najnowszych dostępnych danych. Liczby podane w nawiasach kwadratowych oznaczają maksymalny kilometraż sieci w przeszłości.
Prześwit toru w krajach byłego ZSRR wynosił pierwotnie 1524 mm (5 stóp). Obecnie w Rosji i w większości krajów obowiązuje zaokrąglona wielkość 1520 mm. Finlandia zachowała 1524 mm, Estonia postanowiła przywrócić prześwit 1524 mm.
Prześwit toru w Hiszpanii wynosił 1674 mm, w Portugalii 1665 mm. Rozstaw 1668 mm jest nową normą dla obu krajów. Prześwit ten wywodzi się od starohiszpańskiej miary długości o nazwie braza.
Zgodnie z prawem obowiązującym we Włoszech od 28.VII.1879, dopuszczalne prześwity w tym kraju to 1500, 1000 i 750 mm mierzone pomiędzy środkami szyn, czyli 1445, 950 i 700 mm mierzone między wewnętrznymi krawędziami szyn.
Istnieją lub istniały odcinki torów o szerszym prześwicie niż 2000 mm, służące różnym celom specjalnym (np. 5486 mm = 18′ – Brighton and Rottingdean Seashore Electric Railway do 1901 roku, 6000 mm – dźwigi portowe w Charlestown w USA, 8200 mm – wyciąg górski w Lärchwand w Austrii, 9000 mm – urządzenie do przeładunku statków w Krasnojarsku w Rosji).
Rozstaw szyn linii istniejących w przeszłości
Podstawą do opracowania tej tabeli były dane na stronie Railroad Gauge Width. Inne linki zebrano tutaj.
Rozstaw szyn podano w milimetrach oraz w stopach (ft.) i calach (in.).
- 1″ to 1 cal (1 in. = 1 inch) równy 25,4 mm.
- 1′ to 1 stopa (1 ft. = 1 foot, ale 2 ft. = 2 feet). Stopa ma 12 cali czyli 304,8 mm.
Wymiary podane w nawiasach są mierzone w calach i stopach lokalnych:
- 1 szwedzki stary cal (verktum) = 24,74 mm, 1 stopa szwedzka = 296,88 mm.
- 1 szwedzki cal dziesiętny (decimaltum) = 29,688 mm (stopa ma 10 cali dziesiętnych).
- 1 cal pruski (cal reński) = 26,1541 mm (inne źródła podają 26,164 mm lub 26 1/6 mm), 1 stopa pruska = 313,8492 mm lub 313,968 mm.
- 1 cal austriacki = 26,3402 mm, 1 stopa austriacka = 316,0824 mm.
Tabela 2
Rozstaw | Przykłady | ||
---|---|---|---|
mm | ft. in. | in. | |
250 | 9⅞″ | USA (Bedford – Billerica) | |
305 | 1′ | 12″ | Rosja (Krasnojarsk, kolejka dziecięca) |
381 | 1′3″ | 15″ | Polska (obecne granice):
|
450 | 1′5¾″ | 17¾″ | Hiszpania (koleje przem.) |
457 | 1′6″ | 18″ | WB (koleje przem, np. Chatham Dockyard, Crewe, cegielnia Storr Hill), Indie (Burocher Collieries, Kalkuta) |
500 | 1′7⅝″ | 19⅝″ | Polska:
|
515 | 1′8¼″ | 20¼″ | Polska:
|
520 | 1′8½″ | 20½″ | Hiszpania, Rosja (koleje przem.) |
544 | (1′10″) | (22″) | Szwecja (koleje przem.) |
550 | 1′9⅝″ | 21⅝″ | Ukraina (koleje przem.: Kałusz) |
559 | 1′10″ | 22″ | Irlandia (browar Guinness, do 1975) |
580 | 1′10⅞″ | 22⅞″ | Polska:
|
584 | 1′11″ | 23″ | WB (Penrhyn, Kornwalia) |
597 | 1′11½″ | 23½″ | WB (Ashover; North Wales NG, Lynton & Barnstaple) |
600 | 1′11⅝″ | 23⅝″ | Prześwit Decauville’a Polska:
|
610 | 2′ | 24″ | Prześwit dwustopowy: RPA, USA (kolejki leśne Maine) |
615 | 2′¼″ | 24¼″ | Polska:
|
620 | 2′⅜″ | 24⅜″ | Polska:
|
630 | 2′¾″ | 24¾″ | Polska:
|
640 | 2′1¼″ | 25¼″ | Polska:
|
643 | (2′2″) | (26″) | Szwecja (Strömsnäsbruk, 15) |
660 | 2′2″ | 26″ | Indie (Bengal Coal, Kalkuta) |
693 | (2′4″) | (28″) | Szwecja (Kroppa, Yngs-Daglöse, Domnarvet), Kuba |
700 | 2′3½″ | 27½″ | Białoruś (Hończary – Filipowicze, 24, do 1940, w latach międzywojennych teren Polski), Holandia (przem.), Niemcy (koleje przem. w Bawarii i w północnych Niemczech), Węgry (Pálháza, przekute na 760 mm w 1947) |
716 | 2′4⅛″ | 28⅛″ | Polska:
|
720 | 2′4⅜″ | 28⅜″ | Belgia (Ambresin – Tavier, 11, w 1917 przekuta na 1000 mm) |
730 | (2′5½″) | (29½″) | Szwecja (koleje przem.) |
740 | 2′5⅛″ | 29⅛″ | Luksemburg (koleje przem.) |
742 | (2′6″) | (30″) | Szwecja (koleje przem.) |
750 | 2′5½″ | 29½″ | Polska:
|
755 | (2′6½″) | (30½″) | Szwecja (Åmotfors Pappersbruk) |
760 | 2′5⅞″ | 29⅞″ | Polska:
|
762 | 2′6″ | 30″ | Prześwit dwuipółstopowy:
|
780 | 2′6¾″ | 30¾″ | Polska:
|
785 | (2′6″) | (30″) | Prześwit pruski (rozstaw równy 30 calom pruskim) Polska:
|
787 | 2′7″ | 31″ | Australia (konna kolej przem. Kawarren) |
791 | 2′7⅛″ | 31⅛″ | Dania (Faxe) |
792 | (2′8″) | (32″) | Szwecja (Skutskär Industribanor, koleje leśne; tramwaje konne) |
800 | 2′7½″ | 31½″ | Polska:
|
802 | (2,7′) | (27 szwedzkich cali dziesiętnych) Szwecja (Hällefors – Fredriksberg, Bredsjö – Degerfors, Voxna – Lobonäs, 222) | |
850 | 2′9½″ | 33½″ | Dania (kopalnia torfu, do 1960), Islandia (do 1933) |
884 885 |
2′10¾″ (2′11¾″) |
34¾″ (35¾″) |
Rosja, Szwecja (tramwaje konne) |
891 | (3′) | (36″) | Prześwit szwedzki (rozstaw równy 3 stopom szwedzkim): Rosja |
900 902 |
2′11⅜″ 2′11½″ |
35⅜″ 35½″ |
Polska:
|
914 | 3′ | 36″ | Prześwit trzystopowy: Norwegia (Spitzbergen), Indie (Tata Iron & Steel Co); USA (Colorado, Durango & Silverton), Grenlandia. |
925 | 3′⅜″ | 36⅜″ | Niemcy (tramwaje w Saskiej Kamienicy / Chemnitz, do 1988). |
950 | 3′1⅜″ | 37⅜″ | Prześwit włoski (1000 mm między środkami szyn):
|
1000 | 3′3⅜″ | 39⅜″ | Prześwit metrowy Polska:
|
1039 | (3′6″) | (42″) | Szwecja (koleje przem.) |
1050 | 3′5⅜″ | 41⅜″ | Arabia Saudyjska (kolej Hedżaz), Egipt (5), Izrael |
1064 | 3′5⅞″ | 41⅞″ | Polska:
|
1067 | 3′6″ | 42″ | Prześwit przylądkowy: Szwecja, Indie (Arakkonam - Kanchipuram; koleje przem.) |
1093 | 3′7″ | 43″ | Szwecja (KURJ, Frykstad, Kristinehamn – Sjöändan) |
1101 | (3′8½″) | (44½″) | Szwecja (Fryckstads Järnväg) |
1106 | (3′6″) | (42″) | Austria, Czechy (kolej konna Linz – Budweis / České Budějovice i kilka innych odcinków, maks. 198) |
1188 | (4′) | (48″) | Szwecja (Norberg – Åmänningen, Vässman – Barken, Åtvidaberg – Bersbo, 45); Indonezja (tramwaje w Jakarcie) |
1217 1219 1220 |
4′ |
48″ |
Indie (Nalhati-Azimganj, Bengal, 40), Nowa Zelandia (tramwaje w Gisborne i Wellington), Rosja (koleje przem. na Uralu), USA (np. Honolulu, Delaware), Szwecja, WB (m.in. tramwaje w Stratford) |
1372 | 4′6″ | 54″ | Prześwit szkocki: WB (pierwsze koleje w Szkocji) |
1435 | 4′8½″ | 56½″ | Prześwit normalny Polska:
|
1448 | 4′9″ | 57″ | Prześwit kompromisowy: USA (Pensylwania) |
1473 | 4′10″ | 58″ | USA (Ohio, New Jersey) |
1520 1524 1525 |
4′11⅞″ 5′ |
59⅞″ 60″ |
Prześwit rosyjski Polska:
|
1575 | 5′2″ | 62″ | Irlandia (Dublin & Drogheda Railway) |
1600 | 5′3″ | 63″ | Prześwit irlandzki: Niemcy (Badische Staatsbahn), Nowa Zelandia, USA (Altona) |
1638 | 5′4½″ | 64½″ | USA (tramwaje w Baltimore) |
1665 | 5′5½″ | 65½″ | Portugalia (oficjalny standard zastąpiony przez prześwit 1668 mm) |
1674 | 5′5¾″ | 65¾″ | Hiszpania (oficjalny standard zastąpiony przez prześwit 1668 mm) |
1676 | 5′6″ | 66″ | Prześwit indyjski: Kanada (do 1873 roku), USA (Teksas), WB (Arbroath & Forfar) |
1700 | 5′6⅞″ | 66⅞″ | Szwecja (cegielnia w Skåne) |
1750 | 5′8⅞″ | 68⅞″ | Francja (Paryż – Sceaux do 1891) |
1829 | 6′ | 72″ | Rosja (Pietropawłowsk), USA (Erie & Lackawanna i in.) |
1880 | 6′2″ | 74″ | Irlandia (Ulster Railway) |
1945 | 6′4⅝″ | 76⅝″ | Holandia (HSM, do roku 1864) |
2134 | 7′ | 84″ | Azory |
2140 | 7′¼″ | 84¼″ | WB (GWR, Great Western Railway, między płd. Walią i płd.-zach. Anglią a Londynem, 1838 – 1892) |
2438 | 8′ | 96″ | USA (kolej do przewozu kłód, Oregon, 1880) |
2743 | 9′ | 108″ | Japonia (kolej linowo-terenowa Kyoto – kanał jeziora Biwa) |
3000 | 9′10⅛″ | 118⅛″ | Niemcy (projekt Hitlera, nie został wykonany) |
Uwaga: średniki w nawiasach oddzielają poszczególne linie, przecinki oddzielają informacje odnoszące się do jednej linii. Liczby oznaczają długości eksploatowanych odcinków w kilometrach według najnowszych dostępnych danych.
Wykaz linii wieloszynowych
Rozstaw szyn podano w milimetrach oraz w stopach (ft.) i calach (in.).
- 1″ to 1 cal (1 in. = 1 inch) równy 25,4 mm.
- 1′ to 1 stopa (1 ft. = 1 foot, ale 2 ft. = 2 feet). Stopa ma 12 cali czyli 304,8 mm.
Schemat toru trójszynowego 1067 / 1435 mm (źródło: Wikipedia)
Proponowany tor czteroszynowy 1000 / 1067 / 1435 mm dla kolei afrykańskich (źródło: Wikipedia)
Tabela 3
Rozstaw | Przykłady | ||
---|---|---|---|
mm | ft. in. | in. | |
600 / 750 | 1′11⅝″ / 2′5½″ | 23⅝″ / 29½″ | Polska (KWK „Kazimierz Juliusz”, zdjęcie tutaj) |
750 / 1435 | 2′5½″ / 4′8½″ | 29½″ / 56½″ | Polska (kilka odcinków, w tym koleje Krotoszyńska w Pleszewie i Sochaczewska, w latach 1948 – 1955 odcinek Malbork – Kałdowo, do 1945 odcinek Sławieńskiej KP: Jacinki – Polanów) |
760 / 1435 | 2′5⅞″ / 4′8½″ | 29⅞″ / 56½″ | Czechy (Jindřichův Hradec) |
762 / 1000 | 2′6″ / 3′3⅜″ | 30″ / 39⅜″ | Indie (Serai Sugar Works, Uttar Pradesh, lokom. 1000 mm ciągnie wagony 762 mm) |
914 / 1600 | 3′ / 5′3″ | 36″ / 63″ | Irlandia (Derry, w przeszłości) |
1000 / 1435 | 3′3⅜″ / 4′8½″ | 39⅜″ / 56½″ | Polska (Stargard Szczeciński, do 1945 odcinek Gryfickiej KD: Rokita – Czarnogłowy), Czechy (tramwaje w mieście Liberec), Francja (St Valery - Noyelles), Grecja (23), Niemcy (jedna z linii tramwajowych w Stuttgarcie), Szwajcaria, Tunezja (10), Wietnam (308) |
1000 / 1600 | 3′3⅜″ / 5′3″ | 39⅜″ / 63″ | Brazylia (396) |
1000 / 1676 | 3′3⅜″ / 5′6″ | 39⅜″ / 66″ | Indie (np. Madras Beach – Royapuram) |
1067 / 1435 | 3′6″ / 4′8½″ | 42″ / 56½″ | Australia (m.in. Perth – Northam; łącznie 213), Japonia |
1067 / 1600 | 3′6″ / 5′3″ | 42″ / 63″ | Australia (Tasmania) |
1067 / 1435 / 1600 | 3′6″ / 4′8½″ / 5′3″ | 42″ / 56½″ / 63″ | Australia (do lat 80-tych: Gladstone; Peterborough; Port Pirie) |
1435 / 1520 | 4′8½″ / 4′11⅞″ | 56½″ / 59⅞″ | Polska (krótki odcinek), Korea Płn. (240) |
1435 / 1668 | 4′8½″ / 5′5⅝″ | 56½″ / 65⅝″ | Hiszpania |
1435 / 2140 | 4′8½″ / 7′¼″ | 56½″ / 84¼″ | WB (GWR w końcowej fazie istnienia) |
Uwaga: średniki w nawiasach oddzielają poszczególne linie, przecinki oddzielają informacje odnoszące się do jednej linii. Liczby oznaczają długości eksploatowanych odcinków w kilometrach według najnowszych dostępnych danych.
Artykuł został opublikowany także na witrynie autora pod adresem http://grzegorj.5v.pl/kolej/index.html