JustPaste.it

Prześwit linii kolejowych i tramwajowych na świecie

Prześwit, szerokość toru, rozstaw szyn

Prześwitem toru (linii kolejowej lub tramwajowej) nazywa się odstęp między wewnętrznymi krawędziami szyn, po których poruszają się pojazdy szynowe. Prześwit zwany jest inaczej szerokością toru lub rozstawem szyn. Wielkość prześwitu podaje się w milimetrach albo w stopach i calach (1 stopa ma 12 cali, 1 cal to 25,4 mm).

Prześwit używany w Polsce i na świecie

  • Tabela 1 zawiera informacje o liniach wciąż istniejących (w tym nieczynnych).
  • Tabela 2 zawiera informacje o liniach istniejących w przeszłości, obecnie rozebranych lub przekutych na inną szerokość toru.
  • Tabela 3 zawiera informacje o liniach z torami trzyszynowymi lub czteroszynowymi.

Poniżej podano tylko wyciąg z zamieszczonych w tych tabelach informacji.

Prześwit podaje się w milimetrach, albo też w stopach (ft.) i calach (in.).

  • 1″ to 1 cal (1 in. = 1 inch) równy 25,4 mm.
  • 1′ to 1 stopa (1 ft. = 1 foot, ale 2 ft. = 2 feet). Stopa ma 12 cali czyli 304,8 mm.

Na świecie najczęściej używa się obecnie następujących prześwitów torów:

  • 600 / 610 mm – tor wąski Decauville'a (2 stopy);
  • 750 / 760 / 762 mm – typowy tor wąski (2 i pół stopy);
  • 1000 mm – tor wąski metrowy;
  • 1067 mm – rozstaw przylądkowy, uważany za tor normalny m.in. w Japonii i RPA (3 i pół stopy);
  • 1435 mm – tor normalny w większości krajów świata (4 stopy i 8 i pół cala); 60% wszystkich linii kolejowych na świecie;
  • 1520 / 1524 mm – tor szeroki, rozstaw rosyjski (5 stóp);
  • 1600 mm – tor szeroki, rozstaw irlandzki (5 stóp i 3 cale, czyli 5 i ćwierć stopy);
  • 1665 / 1668 / 1674 / 1676 mm – tor szeroki, rozstawy iberyjski i indyjski (5 i pół stopy).

Uwaga: jako tor wąski Decauville'a (od nazwiska inżyniera, zobacz tutaj) określa się każdy tor o prześwicie mniejszym niż 750 mm, w praktyce 400 – 700 mm. Oryginalna „przenośna” kolejka Decauville'a zaprezentowana na Światowej Wystawie Techniki w Paryżu w 1887 roku miała prześwit 600 mm (na cześć tej wystawy wybudowano Wieżę Eiffela).

Najmniejszy prześwit używany w linii kolejowej powszechnego użytku wynosi 381 mm (w przeszłości – 250 mm). Największy prześwit wśród istniejących linii ma prawdopodobnie kolejka górska CairnGorm – 2000 mm (w przeszłości – kolej w Oregonie o prześwicie 2438 mm). Istniały i istnieją linie o nietypowym przeznaczeniu, mające jeszcze większy prześwit.

W Polsce używa się lub używało się następujących prześwitów torów:

Tory kolejowe w Polsce
dziś ponadto w przeszłości
  • 241 mm – kolejka parkowa w Cichowie;
  • 600 mm – niektóre koleje wąskotorowe;
  • 630 mm – kolej przem. (huta stali „Jedność” w Siemianowicach);
  • 750 mm – typowe koleje wąskotorowe;
  • 785 mm – koleje wąskotorowe na Górnym Śląsku;
  • 900 mm – koleje przem., kolej parkowa w Chorzowie;
  • 1000 mm – niekt. koleje wąskotorowe, koleje linowo-terenowe;
  • 1067 mm – kolej przem. (nasycalnia podkładów w Czeremsze);
  • 1435 mm – koleje normalnotorowe;
  • 1520 mm – tor szeroki, gł. Linia Hutnicza Szerokotorowa (LHS).
  • 500 mm – kolej cegielniana Gozdnica;
  • 615 mm – kolej przem. (huta „Kościuszko” w Chorzowie);
  • 620 mm – koleje gospodarcze i folwarczne;
  • 640 mm – kolej przem. (KWK Dębieńsko);
  • 716 mm – kolej cukrowni w Kruszwicy;
  • 760 mm – niektóre koleje wąskotorowe gł. w zaborze austriackim;
  • 780 mm – kolej cukrowni Cedry Wielkie;
  • 800 mm – koleje wąskotorowe w okolicach Warszawy;
  • 1064 mm – kolej Częstochowa – Herby (do 1911).
Tory tramwajowe w Polsce
dziś ponadto w przeszłości
  • 1000 mm – tramwaje wąskotorowe, m.in. w Łodzi;
  • 1435 mm – tramwaje normalnotorowe.
  • 630 mm – tramwaj konny w Gdańsku Brzeźnie;
  • 785 mm – tramwaje wąskotorowe na Górnym Śląsku;
  • 800 mm – tramwaj konny w Sopocie;
  • 900 mm – tramwaje wąskotorowe w Krakowie;
  • 1525 mm – tramwaje szerokotorowe w Warszawie.

Dlaczego 1435 mm i inne rozstawy?

Istnieje kilka wyjaśnień, dlaczego taką właśnie nierówną (zarówno w systemie metrycznym, jak i angielskim) wartość przyjęto jako standard obowiązujący w większości krajów świata.

  • Po raz pierwszy tor taki zbudował Anglik W. Jesopp w 1789 roku.
  • Rozstaw ten został arbitralnie wprowadzony przez George'a Stevensona na pierwszej linii kolejowej łączącej 2 miasta: Liverpool i Manchester.
  • Rozstaw ten odpowiada odległości 5 stóp, mierzonej między zewnętrznymi krawędziami szyn. Po odjęciu podwojonej szerokości główki szyny (2 × 44,5 mm) otrzymujemy 1435 mm.
  • Taki rozstaw miały wózki używane w Anglii do transportu węgla jeszcze przed nastaniem ery kolei, a w szczególności na trasie Willington Way w pobliżu Newcastle. W rzeczywistości prześwit tych wózków był równy 4′8″ i Stevenson zwiększył go o pół cala.
  • Taki rozstaw miały podobno standardowo pojazdy w czasach rzymskich, jak świadczą znaleziska archeologiczne. W rzeczywistości rozstaw rzymski wynosił około 4′6″ (1371 mm), a podawana w dawniejszych źródłach wielkość 4′9″ (1448 mm) to odstęp między środkami obręczy, a nie ich wewnętrznymi krawędziami. Prawdopodobnie rozstaw taki był optymalny dla pojazdów ciągniętych przez konie.
  • Rozstaw ten pozwala stosować wagony pasażerskie na tyle szerokie, aby zapewnić miejsca siedzące dla czterech osób i przejście w środku.
  • Wielkość tę w roku 1845 zatwierdził parlament brytyjski. Inne kraje brały przykład z Anglii, rozwijając własne sieci kolejowe.
  • W 1886 roku na międzynarodowej konferencji poświęconej ujednolicaniu techniki kolejowej w Bernie wielkość tę uznano za znormalizowaną.

Powodami, dla których budowano linie wąskotorowe, były:

  • mniejsze koszty i krótszy czas wykonania linii,
  • ograniczenie lub możliwość rezygnacji z kosztownych robót ziemnych (zwłaszcza w przypadku stosowania rozstawu Decauville'a),
  • mniejsze koszty wykonania taboru,
  • konieczność pokonywania ostrych zakrętów (m.in. dlatego w górzystej Japonii przyjęto 3′6″ = 1067 mm jako standard).

Pierwsza publiczna linia wąskotorowa miała prześwit 23½″ (597 mm) i połączyła miasta Festinjog i Tremadoc w Wielkiej Brytanii w 1832 roku. Później konkretny rozstaw stanowił zwykle jakąś okrągłą ilość jednostek metrycznych (1000 mm, 750 mm, 600 mm) lub lokalnych (2 stopy angielskie, 3 stopy szwedzkie itd.). Niekiedy argumentem za wyborem konkretnego rozstawu była wygoda pasażerów: rozstaw metrowy (1000 mm) lub przylądkowy (3′6″) pozwala na instalowanie 4 miejsc pasażerskich obok siebie (lub trzech miejsc i przejścia).

Powodami wprowadzenia linii o prześwicie szerszym niż normalny były:

  • względy strategiczne – uniemożliwienie potencjalnemu agresorowi korzystania z własnego taboru na terytorium zagarniętym (Rosja, Hiszpania),
  • warunki naturalne (w Indiach i Kalifornii zdecydowano się na wprowadzenie rozstawu 1676 mm z uwagi na silne wiatry),
  • plany przewozu większych ładunków lub stosowania większych prędkości w eksploatacji (GWR w Wielkiej Brytanii, plany Hitlera kolei 3000 mm),
  • istnienie takiego szerokiego prześwitu w kraju, z którego pochodzili inżynierowie (koleje 1600 mm w Australii budowali Irlandczycy),
  • decyzje arbitralne pod wpływem niejasnych lub nieznanych przesłanek (rozstaw 5′3″ w Irlandii wprowadzono na mocy decyzji parlamentu).

Choć większość pociągów w Japonii porusza się po torach 1067 mm, koleje Shinkansen wykorzystują rozstaw normalny 1435 mm właśnie z uwagi na duże prędkości pociągów.

W historii wielu linii kolejowych i sieci tramwajowych następowała zmiana stosowanego na nich prześwitu. Przyczyną była chęć unifikacji kolei w danym kraju lub regionie (projekt Unigauge w Indiach zmierzający do likwidacji rozstawu 1000 mm i zastąpienia go standardowym 1676 mm, przekucie linii 760 mm i niektórych 600 mm na 750 mm w Polsce, obecnie realizowany projekt zmiany prześwitu z 1520 na 1435 mm w krajach nadbałtyckich) lub tramwajów w danym mieście (likwidacja linii wąskotorowych w Krakowie, używanych obok normalnotorowych jeszcze w latach 50-tych ubiegłego wieku), zmieniające się warunki ekonomiczne (linie wąskotorowe są tańsze w eksploatacji, ale mają ograniczony potencjał przewozowy), dostępność taboru (przekucie kolejki w WPKiW w Chorzowie z 1000 na 900 mm w latach 60-tych).

Ciekawa historia związana ze zmianą prześwitu wydarzyła się w Szwecji. Istniała tam linia o prześwicie 1093 mm, choć w założeniu miała mieć 1067 mm. Projektując lokomotywy na tę linię pomylono jednak odległości między zewnętrznymi a wewnętrznymi krawędziami szyn, w wyniku czego wyprodukowano kilka lokomotyw z niewłaściwym rozstawem kół. Dopasowanie prześwitu trasy okazało się tańsze i łatwiejsze od poprawienia tego błędu konstrukcyjnego.

Korekty i uzupełnienia

Dołożyłem wszelkich starań, aby prezentowane tu informacje były na tyle kompletne, na ile to możliwe. Podstawowym źródłem była strona Railroad Gauge Width, zawierająca najbardziej kompletny z dostępnych mi wykazów rozstawów szyn. Wszystkie podane tam dane są również dostępne tutaj. Inne źródła podano poniżej w dziale linków.

Ponieważ sam nie jestem w stanie zebrać wszystkich możliwych danych, każdy, kto ma informacje uzupełniające i chce się nimi podzielić z innymi, może skorzystać z poczty internetowej w celu skontaktowania się ze mną. Za wszystkie tego typu uzupełnienia serdecznie dziękuję. Mile widziane są również wszelkie uściślenia i korekty. Wystarczy kliknąć na moim nazwisku na dole strony. Najlepiej przy tym nie zmieniać domyślnego tematu wiadomości.

Dziękuje serdecznie wszystkim tym osobom, które już do mnie napisały. Szczególne podziękowania zechce przyjąć Roman Witkowski, który dostarczył wielu cennych informacji dotyczących głównie polskich kolei wąskotorowych.

Linki

W języku polskim – koleje:

W języku polskim – tramwaje:

W innych językach (gdy nie podano inaczej, w angielskim):

 


  • Tabela 1 zawiera informacje o liniach wciąż istniejących (w tym nieczynnych).
  • Tabela 2 zawiera informacje o liniach istniejących w przeszłości, obecnie rozebranych lub przekutych na inną szerokość toru.
  • Tabela 3 zawiera informacje o liniach z torami trzyszynowymi lub czteroszynowymi.

Rozstaw szyn linii obecnie istniejących

Podstawą do opracowania tej tabeli były dane na stronie Railroad Gauge Width. Inne linki zebrano tutaj.

Rozstaw szyn podano w milimetrach oraz w stopach (ft.) i calach (in.).

  • 1″ to 1 cal (1 in. = 1 inch) równy 25,4 mm.
  • 1′ to 1 stopa (1 ft. = 1 foot, ale 2 ft. = 2 feet). Stopa ma 12 cali czyli 304,8 mm.

Wymiary podane w nawiasach są mierzone w calach i stopach lokalnych:

  • 1 szwedzki stary cal (verktum) = 24,74 mm, 1 stopa szwedzka = 296,88 mm.
  • 1 szwedzki cal dziesiętny (decimaltum) = 29,688 mm (stopa ma 10 cali dziesiętnych).
  • 1 cal pruski (cal reński) = 26,1541 mm (inne źródła podają 26,164 mm lub 26 1/6 mm), 1 stopa pruska = 313,8492 mm lub 313,968 mm.
  • 1 cal austriacki = 26,3402 mm, 1 stopa austriacka = 316,0824 mm.

Tabela 1

 

Rozstaw Przykłady
mm ft. in. in.
241   9½″ Polska: pierwsza w Polsce kolejka parkowa w Cichowie, gmina Krzywiń (Wielkopolska)
305 1′ 12″ USA (Sonora Short Line), WB (Ruislip Lido Railway, 1,5)
311 1′¼″ 12¼″ WB (3, Fairbourne & Barmouth, Walia)
381 1′3″ 15″ Austria (Wiedeń), Francja, Japonia, Niemcy, WB (Romney, Hythe & Dymchurch Railway, Kent, 23; Ravenglass and Eskdale Railway, Lake District, 10), USA
400 1′3¾″ 15¾″ Szwajcaria (cegielnie), Węgry (fabryka porcelany w Hollóháza)
450 1′5¾″ 17¾″ Chiny: kopalnie w Tangshan
500 1′7⅝″ 19⅝″ Austria (Pflegeheim Lainz), Dania (cementownia Aalborg), Francja (La Sagette - Lac d'Artouste, St Lieux–les-Lavaur, cegielnie Chimot i Lagrive, zob. tutaj i tutaj), Szwecja (Närsen-Gråntjärns Järnväg);
597 1′11½″ 23½″ WB (Ffestiniog – Tremadoc, pierwsza publiczna linia wskt. na świecie, Walia, Snowdonia, 24; Vale of Rheidol; Welsh Highland), Brazylia
600 1′11⅝″ 23⅝″ Prześwit Decauville’a
Polska:
  • Białowieskie Koleje Leśne (Hajnówka – Postołowo – Topiło, 9);
  • Knyszyńskie Koleje Leśne (Czarna Białostocka – Buksztel – Czeremchowa Tryba, 8);
  • kolej cegielni Bielowice w Nowym Sączu (1);
  • kolej cegielni Igloobud w Dębicy (4);
  • Kolej Leśna Puszczy Kozienickiej (Pionki – Garbatka, odbudowywana);
  • kolej przem. KWK „Kazimierz Juliusz” (obok 750 mm);
  • kolej przem. SC Lenartowice koło Pleszewa;
  • kolej przem. cegielni w Witaszycach;
  • kolej torfowa Karaska koło Ostrołęki (27) i inne koleje torfowe (Krakulice, Grady, Budwity, Biedkowo, Rucianka, Nowy Chwalim, Czaplinek, Juszkowy Gród, Samlino k/Golczewa, Podczerwone, Parsecko, Józefow, Chlebowo);
  • Kolejka Parkowa Maltanka (Maltańska Kolej Dziecięca, Poznań, 3,8);
  • kolejka rybacka w Gdyni na Oksywiu;
  • Mochle - Sicienko (fragment dawnych Bydgoskich Kolei Powiatowych, 5);
  • MPWiK Kraków Bielany;
  • Myślęcińska Kolej Parkowa (Bydgoszcz);
  • Ptusza – Tarnówka (okolice Piły, 5);
  • Wigierska Kolej Wąskotorowa (czynny odc. Płociczno – Krusznik, 9 [42]);
  • Wyrzyska Kolejka Powiatowa (Białośliwie – Łobżenica – Nakło, ok. 48 [ok. 250]);
  • Żnińska Kolej Powiatowa (Żnin – Biskupin – Gąsawa, 12 [78]).
Świat:
  • Austria, Belgia, Bośnia (kopalnia Kakanj), Dania (Mosebrugsbanen, kopalnia torfu Fuglsø Mose), Finlandia, Francja, Norwegia (Lommedalsbanen i in.), Niemcy, Rumunia, Serbia, Szwajcaria, Szwecja, WB, Węgry;
  • Angola (123), Kongo Demokratyczne (1 026), Sudan (1 400);
  • Fidżi (597).
610 2′ 24″ Prześwit dwustopowy:
  • Irlandia, Rumunia, WB (przem.);
  • Indie (3 363 razem z 762 mm; w tym słynna linia Darjeeling);
  • RPA (314);
  • Antigua i Barbuda (13, przewóz trzciny cukrowej);
  • Australia (przewóz trzciny cukrowej)
630 2′¾″ 24¾″ Polska:
  • huta stali „Jedność” w Siemianowicach Śląskich.
686 2′3″ 27″ WB (Talyllyn Railway, Walia, 10)
700 2′3½″ 27½″ (750 mm między środkami szyn)
  • Dania (Blovstrød – Storkevad, Hedelands Veteranjernbane, kopalnia torfu Lille Vildmose, Kongerslev), Francja (Abreschviller - Grand Soldat), Holandia (cegielna Werklust w Losser i in.), Hiszpania, Szwecja (Älvsjöhyttans hästjärnväg);
  • Indonezja (kolej cukrownicza, 1 897);
  • Kuba;
  • Argentyna.
750 2′5½″ 29½″ Polska: większość kolei wskt. (1 135, łącznie 600, 750, 785 i 1000 mm), w tym:
  • Bieszczadzka Kolejka Leśna (Wola Michowa – Balnica – Majdan – Cisna – Przysłup, 29);
  • Ełcka Kolej Wąskotorowa (Ełk – Laski Małe – Zawady Tworki / Turowo, 48);
  • Gnieźnieńska (Witkowska) Kolej Dojazdowa (Gniezno – Niechanowo – Anastazewo, 38, wcześniej także Mielżyn, Mierzewo);
  • Hrubieszowska Kolej Dojazdowa (Hrubieszów – Werbkowice, nieczynna od 1993, 41, wcześniej Matcze / Strzyżów – Dziekanów – Hrubieszów – Gozdów – Uchanie / Werbkowice – Łaszczów – Wożuczyn / Byków / Witków);
  • Kaliska Kolej Dojazdowa (Opatówek – Zbiersk – Turek / Russów, 65 [73]);
  • koleje cukrowni: Brześć Kujawski, Opole Lubelskie, Ostrowite – Dobre – Brodnica (nieczynna, 30, wcześniej istniało też odgałęzienie Dobre – Wojnowo), Zbiersk;
  • kolej przem. KWK „Kazimierz Juliusz” (obok 600 mm);
  • Krośniewicka Kolej Dojazdowa (Ostrowy / Wielka Wieś – Krośniewice – Krzewie / Łęczyca – Ozorków, łącznie 162);
  • Mławska Kolej Dojazdowa (Mława – Przasnysz – Przasnysz Miasto / Maków Mazowiecki, 74);
  • Nałęczowska Kolej Dojazdowa (Nałęczów – Karczmiska – Wilków / Rozalin – Poniatowa / Opole Lubelskie, 54);
  • Nasielska Kolej Dojazdowa (Nasielsk – Pułtusk, nieczynna, 27);
  • Opalenicka Kolej Dojazdowa (Opalenica / Duszniki – Trzcianka – Lwówek / Nowy Tomyśl, nieczynna, 53);
  • Piotrkowska Kolej Dojazdowa (nieczynna, Piotrków – Sulejów Pilica, 17);
  • Pleszewska Kolej Lokalna (4, dawniej Krotoszyńska Kolej Dojazdowa, Krotoszyn – Pleszew – Broniszewice, 50);
  • Przeworska Kolej Dojazdowa (Przeworsk – Dynów, 46);
  • Rogowska Kolej Wąskotorowa (Rogów – Rawa Mazowiecka – Biała Rawska, 49);
  • Sochaczewska Kolej Muzealna (Sochaczew – Wilcze, 18, kiedyś Sochaczew – Tułowice – Piaski Królewskie / Wyszogród, 33);
  • Sompoleńska Kolej Dojazdowa (nieczynna, Koło – Sompolno – Sławoszewek, 50 [132]);
  • Starachowicka Kolej Wąskotorowa (Starachowice – Iłża, 20);
  • Śmigielska Kolej Dojazdowa (Stare Bojanowo – Śmigiel – Wielichowo, 23 [49]);
  • Średzka Kolej Wąskotorowa (Środa Wielkopolska – Zaniemyśl, 14, wcześniej Poznań Kobylepole – Środa – Zaniemyśl);
  • Świętokrzyska Kolej Dojazdowa (Jędrzejów – Pińczów, 31, wcześniej Jędrzejów – Umianowice – Chmielnik – Raków – Bogoria – Iwaniska / Szczucin / Koprzywnica oraz Umianowice – Pińczów – Wiślica – Cudzynowice – Kocmyrzów / Charsznica, 340);
  • Żuławska Kolej Dojazdowa (Nowy Dwór Gdański – Stegna – Sztutowo i Prawy Brzeg Wisły, 30 [336]).
Świat
  • Austria (International Rheinregulierung), Białoruś, Estonia, Finlandia (14), Grecja (zębata, 22), Hiszpania (43), Litwa (169), Łotwa (33), Niemcy, Norwegia (Urskog-Hølandsbanen i in.), Rosja, Słowacja (5), Szwajcaria, Szwecja (podziemne w kopalniach), Ukraina;
  • Armenia, Azerbejdżan (polowe), Chiny, Filipiny, Indonezja (497), Japonia (leśne), Kazachstan (136), Kirgizja, Turcja (246);
  • Egipt (347), Sierra Leone;
  • Argentyna (237), Boliwia (tramwaje w Cochabamba), Paragwaj (Puerto Casado, 160), Urugwaj (Piriapolis, 43);
  • Australia (Wiktoria), Wyspy Cooka (1).
760 2′5⅞″ 29⅞″ Prześwit austrowęgierski (bośniacki) (rozstaw oparty na dawnej mierze austriackiej):
  • Austria (422), Bośnia, Bułgaria (245), Chorwacja, Czechy (Jindřichův Hradec - Obrataň / Nová Bystřice, 79; Osoblaha – Třemešná ve Slezsku, 20), Rumunia (Sibiu, Tirgu Mureş i in, 427), Serbia, Słowacja (Čiernohronská železnica: Chvatimech - Čierny Balog – Vydrovo, 16; Trenčianská Teplá – Trenčianske Teplice, 5), Węgry (219);
  • Antigua i Barbuda (64), Haiti (40), St. Kitts & Nevis (58);
  • Boliwia (32).
762 2′6″ 30″ Prześwit dwuipółstopowy:
  • Szwecja (Robertsfors Bruksjärnväg), WB (Welshpool & Llanfair, koleje przem.);
  • Chiny, Indie (3 363, razem z liniami 610 mm), Indonezja (Pongkor), Japonia (74), Korea Płn. (665), Korea Płd. (Pusan), Nepal (59), Pakistan (900), Sri Lanka (59), Tajwan;
  • Mozambik (140);
  • USA (kolej parkowa w Portland, koleje przem.);
  • Kuba (150), Saint Kitts and Nevis (50);
  • Brazylia (Tiradentes – São João Del Rei, 13), Paragwaj, Wenezuela (Maracaibo);
  • Australia (Wiktoria, Belgrave – Gembrook, 24,5; Moe – Walhalla).
780 2′6¾″ 30¾″ Niemcy (Großilsede – Lengede, 11)
785 (2′6″) (30″) Prześwit pruski (rozstaw równy 30 calom pruskim)
Polska:
  • Górnośląskie Koleje Wąskotorowe: Bytom – Tarnowskie Góry – Miasteczko Śląskie (21 [233]).
  • Górnośląskie Koleje Wąskotorowe: Gliwice – Rudy – Markowice Raciborskie (dziś tylko: Rudy – Paproć, 2).
Świat:
  • Dania (Frilandsmuseet), Niemcy (Rhein-Sieg Eisenbahn, koleje przem, m.in. Zakładów Kruppa w Rheinhausen).
790 2′7⅛″ 31⅛″ Rumunia (CFI Lonea Petrosani)
800 2′7½″ 31½″ Francja (Bélisaire - Océan Plage), Niemcy (Lipsk, 2), Norwegia (Norsk Bergsverksmuseet, Gaustabanen), Szwajcaria (46), WB (Snowdon, 8), Brazylia (Santos)
889 2′11″ 35″ Dominikana (linie cukrownicze), WB (koleje przem. London Brick Co.)
891 (3′) (36″) Prześwit szwedzki (rozstaw równy 3 stopom szwedzkim)
Szwecja (Roslagsbanan, 3 024)
900
902
2′11⅜″
2′11½″
35⅜″
35½″
Polska:
  • kolej parkowa WPKiW w Chorzowie (4);
  • koleje przem. (KGHM Lubin – Polkowice).
Świat:
  • Austria (St. Florian - Pichling See, tramwaje w Linzu), Holandia (przem.), Niemcy (Doberan, 15; Borkum, 7; kopalnie węgla brunatnego w byłej NRD, piaskownia w Pätz), Portugalia (tramwaje w Lizbonie i w mieście Braga), Serbia (elektrownia Kostolac), Szwecja (kopalnie w Kirunie), Szwajcaria (kolejki górskie), Ukraina (kolejka górska w Kijowie);
  • Chiny (kopalnie), Indonezja (Tjoekir);
  • USA (tramwaje w Detroit);
  • Australia (Victoria, kopalnie węgla brunatnego).
910
912
914
2′11⅞″

3′
35⅞″

36″
Prześwit trzystopowy:
  • Irlandia (1 365), Hiszpania (Baleary: Soller, 28), WB (kopalnia torfu w Hatfield i in. przem.);
  • Filipiny, Gruzja (Bakuriani, 37);
  • Kanada (White Pass and Yukon Route), USA (Hawaje, Kolorado);
  • Gwatemala (886), Honduras (420), Panama (279), Salwador (283);
  • Gujana (48), Kolumbia (3 154), Peru (314), Urugwaj (42).
950 3′1⅜″ 37⅜″ Prześwit włoski (1000 mm między środkami szyn)
  • Włochy (1 315; nadto koleje podmiejskie Rzym – Pantano, Sassari);
  • Erytrea (306).
1000 3′3⅜″ 39⅜″ Prześwit metrowy
Polska:
  • Gryficka Kolej Dojazdowa (Łoźnica – Gryfice – Tąpadły – Trzebiatów – Rewal – Gryfice, 115, obecnie Gryfice – Rewal – Pogorzelica, 41) i Kołobrzeska KW (nieczynna, Gościno – Sławoborze / Skrzydłowo – Tąpadły / Resko);
  • kolej cementowni Odra w Opolu;
  • koleje linowo-terenowe (Krynica; Zakopane; Żywiec);
  • Koszalińska Kolej Dojazdowa (nieczynna, Koszalin – Świelino – Bobolice / Białogard – Sławoborze);
  • Piaseczyńska Kolej Wąskotorowa (Piaseczno – Tarczyn, 14,5, wcześniej Grójecka Kolej Dojazdowa, Piaseczno – Grójec – Nowe Miasto nad Pilicą, 72 [130]);
  • Stargardzka Kolej Dojazdowa i Reska KW (nieczynne, Stargard Szczeciński – Stara Dąbrowa – Ińsko / Dobra Nowogardzkie – Resko);
  • tramwaje (Bydgoszcz, Elbląg, Grudziądz, Łódź, Toruń).
Świat:
  • Austria (34), Francja (167), Grecja (961), Hiszpania (1 902, w tym metro w Bilbao), Niemcy (214), Norwegia (Thamshavnbanen, 19 i in.), Portugalia (274), Słowacja (Tatranské Elektrické Železnice, Čermel, łącznie 46), Szwajcaria (982), Węgry, Włochy (88; tramwaj / kolej górska Triest – Opicina);
  • Bangladesz (1 822), Birma (3 955), Chiny, Indie (15 013), Kambodża (602), Laos (?), Malezja (2 361), Pakistan (445), Singapur (39), Tajlandia (4 071), Wietnam (2 625);
  • Benin (578), Burkina Faso (622), Dżibuti (100), Etiopia (681), Gwinea (804), Kamerun (1 008), Kenia (2 778), Kongo Demokratyczne (125), Madagaskar (732), Mali (729), Senegal (906), Tanzania (2 721), Togo (525), Tunezja (1 674), Uganda (1 241), Wybrzeże Kości Słoniowej (660);
  • Portoryko (96);
  • Argentyna (10 375), Boliwia (3 519), Brazylia (23 915), Chile (3 754), Surinam (86).
1009 3′3¾″ 39¾″ Bułgaria (tramwaje w Sofii).
1050 3′5⅜″ 41⅜″ Jordania (505), Liban (82), Syria (318), Turcja (42)
1054
1055
3′5½″ 41½″ WB (Associated Portland Cement Co), Algieria (1 085)
1067 3′6″ 42″ Prześwit przylądkowy
Polska:
  • kolej przem. w nasycalni podkładów w miejscowości Czeremcha koło Hajnówki.
Świat:
  • Norwegia (Setesdalsbanen, 12), Rosja (957, Sachalin);
  • Filipiny (897), Indonezja (5 961), Japonia (19 855), Tajwan (1 108);
  • Angola (2 638), Botswana (888), Ghana (953), Kongo (894), Kongo Demokratyczne (3 621), Lesoto (3), Liberia (145), Malawi (797), Mozambik (2 983), Namibia (2 382), Nigeria (3 505), RPA (21 984), Sierra Leone (84), Sudan (4 578), Swazi (301), Tanzania (969), Zambia (2 173), Zimbabwe (3 077);
  • Honduras (279), Kostaryka (950), Nikaragua (6), USA (tramwaje linowo-szynowe w San Francisco);
  • Ekwador (966);
  • Australia (14 957: Australia Zachodnia, Queensland, Tasmania, Australia Południowa), Nowa Zelandia (3 898).
1076 3′6⅜″ 42⅜″ Dominikana (linie cukrownicze)
1200 3′11¼″ 47¼″ Szwajcaria (Rheineck – Walzenhausen, 2), Włochy (tramwaje w Genui)
1219
1220
4′ 48″ Hiszpania (Wyspy Kanaryjskie, koleje Tharsis, 69), WB (tramwaje w Bradford, metro w Glasgow)
1372
1375
4′6″
4′6⅛″
54″
54⅛″
Prześwit szkocki: Japonia (90), Hiszpania
1432 4′8⅜″ 56⅜″ Algieria (4290), Hongkong (87), WB (metro w Londynie)
1435 4′8½″ 56½″ Prześwit normalny
Polska:
  • większość linii kolejowych (21 639);
  • metro (Warszawa);
  • tramwaje (Częstochowa, Gdańsk, GOP, Gorzów, Kraków, Poznań, Szczecin, Warszawa, Wrocław).
Świat:
  • Albania (447), Austria (5 565), Belgia (3 518), Bośnia i Hercegowina (1 021), Bułgaria (4 049), Chorwacja (2 296), Czechy (9 363), Dania (3 164), Finlandia (krótkie), Francja (32 682), Grecja (1 565), Hiszpania (455, AVE, metro częściowo w Barcelonie), Holandia (2 808), Jugosławia (4 059), Lichtenstein (19), Litwa (22), Luksemburg (274), Macedonia (699), Monako (2), Niemcy (45 276), Norwegia (4 178), Rumunia (10 898), Słowacja (3 511), Słowenia (1 201), Szwajcaria (3 483), Szwecja (11 481), Watykan (1), Węgry (7 640), Wielka Brytania (16 536), Włochy (18 090; nadto tramwaje w Neapolu i Messynie);
  • Arabia Saudyjska (1 392), Chiny (68 000), Hong Kong (34), Indie (tramwaje w Kalkucie), Irak (1 963), Iran (7 107), Izrael (640), Japonia (3 204, Shinkansen), Korea Płd. (3 125), Korea Płn. (4 549), Liban (319), Malezja (57), Syria (2 425), Tajwan (HSR), Turcja (8 607), Wietnam (209);
  • Algieria (2 888), Egipt (5 105), Gabon (814), Gwinea (311), Liberia (345), Maroko (1907), Mauretania (717), Nigeria (52), Tunezja (468);
  • Dominikana (375), Jamajka (272), Kanada (73 301), Kuba (3 442), Meksyk (19 510), USA (194 731);
  • Argentyna (2 885), Gujana (139), Kolumbia (150), Paragwaj (441), Peru (1 515), Surinam (80), Urugwaj (2 073), Wenezuela (682);
  • Australia (27 095; Nowa Południowa Walia, Terytorium Północne).
1440 4′8¾″ 56¾″ Austria (tramwaje w Wiedniu), Brazylia (194), Francja (metro w Paryżu)
1445 4′8⅞″ 56⅞″ (1500 mm między środkami szyn)
Hiszpania (metro w Madrycie), Włochy (tramwaje: Mediolan, Rzym, Turyn)
1450 4′9″ 57″ Niemcy (tramwaje w Dreźnie)
1458 4′9⅜″ 57⅜″ Niemcy (tramwaje w Lipsku)
1495 4′10⅞″ 58⅞″ Kanada (tramwaje i metro TTC, Toronto Transit Commission)
1519
1520
1524
4′11¾″
4′11⅞″
5′
59¾″
59⅞″
60″
Prześwit rosyjski
Polska
(646):
  • Linia Hutnicza Szerokotorowa (397);
  • Bogaczewo – Braniewo – granica państwa – Mamonovo (ok. 49 km głównej linii plus bocznice, część zamknięta);
  • Železnodorožnyj – Wielewo – Kotki – Anielin Gradowo (ok. 56 km, część zamknięta);
  • odcinki w okolicach Sokółki, Chełmu i Przemyśla.
Świat:
  • Białoruś (5 523), Estonia (968), Finlandia (5 850), Litwa (1 807), Łotwa (2 314), Mołdawia (1 300), Niemcy (Rugia, 40), Rosja (86 200), Rumunia (60), Słowacja (106), Szwecja (Haparanda, 2), Ukraina (22 473), Węgry (36);
  • Afganistan (25), Armenia (845), Azerbejdżan (2 957), Gruzja (1 575), Hongkong (tramwaj, 1,4), Kazachstan (13 601), Kirgizja (420), Korea Płn. (10), Mongolia (1 815), Tadżykistan (482), Turcja (123), Turkmenia (2 440), Uzbekistan (3 950);
  • Panama (76), USA (Pittsburg, 0,4).
1581 5′2¼″ 62¼″ Pensylwański prześwit tramwajowy: USA (tramwaje w Filadelfii i Pittsburgu)
1588 5′2½″ 62½″ USA (koleje miejskie w Nowym Orleanie)
1600 5′3″ 63″ Prześwit irlandzki:
  • Irlandia (1 947), WB (357, Irlandia Północna);
  • Brazylia (4 907, w tym metro w kilku miastach);
  • Australia (1 957: Australia Południowa, Wiktoria).
1668 5′5⅝″ 65⅝″ Prześwit iberyjski: Hiszpania (6 409, w tym częściowo metro w Barcelonie), Portugalia (2 576)
1676 5′6″ 66″ Prześwit indyjski:
  • Bangladesz (884), Indie (45 142), Iran (94), Pakistan (7 718), Sri Lanka (1 449);
  • USA (BART, Bay Area Rapid Transit, San Francisco);
  • Argentyna (20 594), Chile (2 831).
1800 5′10⅞″ 70⅞″ Niemcy (kolej linowo-terenowa Obsfelderschmiede – Lichtenhain)
2000 6′6¾″ 78¾″ WB (kolejka górska CairnGorm)

 

 

 

Uwagi: średniki w nawiasach oddzielają poszczególne linie, przecinki oddzielają informacje odnoszące się do jednej linii. Liczby oznaczają długości eksploatowanych odcinków w kilometrach według najnowszych dostępnych danych. Liczby podane w nawiasach kwadratowych oznaczają maksymalny kilometraż sieci w przeszłości.

Prześwit toru w krajach byłego ZSRR wynosił pierwotnie 1524 mm (5 stóp). Obecnie w Rosji i w większości krajów obowiązuje zaokrąglona wielkość 1520 mm. Finlandia zachowała 1524 mm, Estonia postanowiła przywrócić prześwit 1524 mm.

Prześwit toru w Hiszpanii wynosił 1674 mm, w Portugalii 1665 mm. Rozstaw 1668 mm jest nową normą dla obu krajów. Prześwit ten wywodzi się od starohiszpańskiej miary długości o nazwie braza.

Zgodnie z prawem obowiązującym we Włoszech od 28.VII.1879, dopuszczalne prześwity w tym kraju to 1500, 1000 i 750 mm mierzone pomiędzy środkami szyn, czyli 1445, 950 i 700 mm mierzone między wewnętrznymi krawędziami szyn.

Istnieją lub istniały odcinki torów o szerszym prześwicie niż 2000 mm, służące różnym celom specjalnym (np. 5486 mm = 18′ – Brighton and Rottingdean Seashore Electric Railway do 1901 roku, 6000 mm – dźwigi portowe w Charlestown w USA, 8200 mm – wyciąg górski w Lärchwand w Austrii, 9000 mm – urządzenie do przeładunku statków w Krasnojarsku w Rosji).

Rozstaw szyn linii istniejących w przeszłości

Podstawą do opracowania tej tabeli były dane na stronie Railroad Gauge Width. Inne linki zebrano tutaj.

Rozstaw szyn podano w milimetrach oraz w stopach (ft.) i calach (in.).

  • 1″ to 1 cal (1 in. = 1 inch) równy 25,4 mm.
  • 1′ to 1 stopa (1 ft. = 1 foot, ale 2 ft. = 2 feet). Stopa ma 12 cali czyli 304,8 mm.

Wymiary podane w nawiasach są mierzone w calach i stopach lokalnych:

  • 1 szwedzki stary cal (verktum) = 24,74 mm, 1 stopa szwedzka = 296,88 mm.
  • 1 szwedzki cal dziesiętny (decimaltum) = 29,688 mm (stopa ma 10 cali dziesiętnych).
  • 1 cal pruski (cal reński) = 26,1541 mm (inne źródła podają 26,164 mm lub 26 1/6 mm), 1 stopa pruska = 313,8492 mm lub 313,968 mm.
  • 1 cal austriacki = 26,3402 mm, 1 stopa austriacka = 316,0824 mm.

Tabela 2

 

Rozstaw Przykłady
mm ft. in. in.
250   9⅞″ USA (Bedford – Billerica)
305 1′ 12″ Rosja (Krasnojarsk, kolejka dziecięca)
381 1′3″ 15″ Polska (obecne granice):
  • kolejka we wrocławskim zoo (do 1945 (?)).
Świat:
  • Indie (Tata Engineering).
450 1′5¾″ 17¾″ Hiszpania (koleje przem.)
457 1′6″ 18″ WB (koleje przem, np. Chatham Dockyard, Crewe, cegielnia Storr Hill), Indie (Burocher Collieries, Kalkuta)
500 1′7⅝″ 19⅝″ Polska:
  • kolej cegielniana Gozdnica (obok 600 mm).
Świat:
  • Niemcy (cementownia w Förderstedt);
  • Rosja (kolejki polowe);
515 1′8¼″ 20¼″ Polska:
  • kolej przem. KWK Jaworzno.
520 1′8½″ 20½″ Hiszpania, Rosja (koleje przem.)
544 (1′10″) (22″) Szwecja (koleje przem.)
550 1′9⅝″ 21⅝″ Ukraina (koleje przem.: Kałusz)
559 1′10″ 22″ Irlandia (browar Guinness, do 1975)
580 1′10⅞″ 22⅞″ Polska:
  • kolej przem. KWK „Siersza”.
584 1′11″ 23″ WB (Penrhyn, Kornwalia)
597 1′11½″ 23½″ WB (Ashover; North Wales NG, Lynton & Barnstaple)
600 1′11⅝″ 23⅝″ Prześwit Decauville’a
Polska:
  • Gnieźnieńska Kolej Dojazdowa (przekuta na 750 mm w 1957);
  • Jarocińska (Witaszycka) Kolej Dojazdowa (Witaszyce – Sucha – Komorze / Trąbczyn / Zagórów, do 1993);
  • Jędrzejowska Kolej Dojazdowa (przekuta na 750 mm w 1950);
  • Kaszubski Ekspres w Gdyni (Babie Doły – Oksywie, w czasie II Wojny Światowej);
  • kolej cementowni Ogrodzieniec (do 1980);
  • kolej leśna w Lasach Janowskich (Lipa – Szklarnia – Bukowa – Biłgoraj, do 1988);
  • kolej polowa Bełżec – Tomaszów Lubelski – Budy Dzierążeńskie / Zamość – Trawniki (120, od 1915, rozebrana wkrótce);
  • kolej Rejon Umocniony Hel (w czasie II Wojny Światowej, istnieje projekt odbudowy i rozbudowy);
  • kolej torfowa Imszar – Rabinówka;
  • kolej torfowa Sławoszyno (do lat 60.);
  • koleje cegielniane Bydgoszcz Fordon (6, rozebrana w 2000), Bysewo, Gozdnica (obok 500 mm), Iwno, Radłowo (okolice Tarnowa), Żabno (okolice Tarnowa);
  • koleje cukrowni Chełmica, Cielce, Dobrzelin (do 1982), Klecina (obok 800 mm), Kościan, Mała Wieś, Miejska Górka, Nakło, Zamość – Nieledew, Żnin;
  • kolejka parkowa w Gnieźnie (do 1962 (?));
  • kolejka parkowa Kraków Zwierzyniec (do 1967);
  • Mławska Kolej Dojazdowa (w większości przekuta na 750 mm w 1961, odcinki Muszaki – Przasnysz, Maków Mazowiecki – Pasieki i Maków Mazowiecki – Zamość Mazowiecki – Grabowo (?) zostały rozebrane;
  • Ostrołęcka Kolej Dojazdowa (Grabowo – Ostrołęka – Myszyniec – Pupy / Dębe – Łomża / Kolno, 159, w przeszłości także inne odcinki, w tym Wielbark – Parciaki – Zabiele Wlk. – Grabowo (?));
  • Rogowska Kolej Wąskotorowa (przekuta na 750 mm w 1954);
  • Sompoleńska Kolej Dojazdowa (przekuta na 750 mm w latach 1922-1923);
  • Toruń Mokre – Grębocin – Lubicz – Kikół – Lipno – Majewo Sierpckie – Sierpc – Raciąż – Nasielsk (od 1915, polowa, równoległa do normalnotorowej) oraz Majewo Sierpckie – Szczutowo – Rypin (rozebrana w 1937), a także Rypin – Gołąb (dziś Golub Dobrzyń, konna, 1916 – 1926);
  • Wrzesińska Kolej Powiatowa (Arcugowo – Mierzewo – Kleparz k/Wrześni, 6, rozebrana w 1984);
  • Zwierzyniecka Kolej Wąskotorowa (przekuta na 750 mm w 1964);
  • Żytkiejmy – Rutka-Tartak.
Świat:
  • Belgia (cegielnia Ploegsteert), Islandia, Węgry (Királyrét, do lat 80-tych, przekuta na 760 mm);
  • Afganistan, Indie (Rangun), Pakistan;
  • Grenlandia;
  • Brazylia.
610 2′ 24″ Prześwit dwustopowy: RPA, USA (kolejki leśne Maine)
615 2′¼″ 24¼″ Polska:
  • koleje przem. (kolej zakładowa Huty „Kościuszko” w Chorzowie).
620 2′⅜″ 24⅜″ Polska:
  • koleje gospodarcze i folwarczne Głuponie i Chraplewo - Bródki (gm. Kuślin, pow. N. Tomyśl).
630 2′¾″ 24¾″ Polska:
  • kolej kopalni Solvay;
  • tramwaj konny w Gdańsku Brzeźnie (1040 m, 1889 – ok. 1901).
640 2′1¼″ 25¼″ Polska:
  • kolej przem. KWK „Dębieńsko” (zob. tutaj).
643 (2′2″) (26″) Szwecja (Strömsnäsbruk, 15)
660 2′2″ 26″ Indie (Bengal Coal, Kalkuta)
693 (2′4″) (28″) Szwecja (Kroppa, Yngs-Daglöse, Domnarvet), Kuba
700 2′3½″ 27½″ Białoruś (Hończary – Filipowicze, 24, do 1940, w latach międzywojennych teren Polski), Holandia (przem.), Niemcy (koleje przem. w Bawarii i w północnych Niemczech), Węgry (Pálháza, przekute na 760 mm w 1947)
716 2′4⅛″ 28⅛″ Polska:
  • koleje przem. (cukrownia w Kruszwicy, do 1923, przekuta na 750 mm).
720 2′4⅜″ 28⅜″ Belgia (Ambresin – Tavier, 11, w 1917 przekuta na 1000 mm)
730 (2′5½″) (29½″) Szwecja (koleje przem.)
740 2′5⅛″ 29⅛″ Luksemburg (koleje przem.)
742 (2′6″) (30″) Szwecja (koleje przem.)
750 2′5½″ 29½″ Polska:
  • Bogatyńska Kolej Dojazdowa (Turoszów – Bogatynia – Sieniawka, 19, do 1964);
  • CPO (Casekow – Penkun – granica państwa – Gumieńce – Pomorzany, 42 km, z czego ok. 13 w Polsce, do 1945);
  • Gryfice – Niechorze, Gryfice – Dargosław i Gryfice – Cukrownia (przekute na 1000 mm w 1905);
  • Kętrzyńska Kolej Dojazdowa (Kętrzyn – Mrągowo / Ryn, do 1971, do 1945 także Kętrzyn – Winda – Srokowo / Barciany – Nordenburg (Krylovo) / Gerdauen (Železnodorožnyj), ok. 74 km na terenie Polski);
  • kolej przem. KWK „Janina” w Libiążu;
  • koleje cukrowni Dobre (Kujawy), Gniezno, Gosławice, Krasiniec, Kruszwica, Łubna (Kazimierza Wlk.), Nowy Staw, Ostrowy, Pelplin, Przeworsk, Strzyżów, Tuczno (do 2003), Werbkowice, Włostów, Wożuczyn;
  • kolejka pionierska Podgrodzie (do 1964);
  • Koszalińska Kolej Wąskotorowa (do 1948, przekuta na 1000 mm);
  • Kwidzyńska Kolej Dojazdowa (Kwidzyn – Rusinowo / Gurcz, do 1987);
  • Marecka (Radzymińska) Kolej Dojazdowa (rozebrana w 1974);
  • Podlaska Kolej Wąskotorowa (lub Bialska Kolej Dojazdowa: Biała Podlaska – Roskosz – Konstantynów / Rokitno – Cieleśnica / Janów Podlaski, 57, do 1971);
  • Sławieńska Kolej Wąskotorowa (Sławno / Manowo – Jacinki – Polanów – Gołogóra, 65, w 1934 odcinek Sławno – Jacinki przekuty na 1435 mm, a odcinek Jacinki – Polanów pozostał trójszynowy, w 1945 całość rozebrana);
  • Słupska Kolej Wąskotorowa (Słupsk – Żelkowo – Cecenowo / Smołdzino, 61,4 km, odcinek Słupsk – Żelkowo – Klęcino – Dargoleza oraz odgałęzienie do Smołdzina przekuty na 1435 mm od 1913 do 1933, odcinek Dargoleza – Cecenowo rozebrany w 1933, całość rozebrana w 1945);
  • Wieluńska Kolej Dojazdowa (Praszka – Strojec / Wieluń, do 1987);
  • Wrocławska Kolej Dojazdowa (Wrocław – Trzebnica – Przedkowice – Żmigród / Milicz – Sulmierzyce, 105, do 1991);
  • Wrzesińska Kolej Wąskotorowa (Września – Pyzdry, 24, do 1977);
  • Zwierzyniecka Kolej Wąskotorowa (Biłgoraj – Zwierzyniec, do 1971, wcześniej także Zwierzyniec – Krasnystaw – Chełm).
Świat:
  • Francja (12), Holandia, Szwecja (Glava Glasbruks Järnväg, 10, koleje przem.), Włochy (polowe, 71);
  • Irak, Iran, Mongolia, Tadżykistan;
  • Grenlandia;
  • Chile (tramwaje w Santiago Yungay), Ekwador (El Oro, Bahia – Chome, 180), Peru.
755 (2′6½″) (30½″) Szwecja (Åmotfors Pappersbruk)
760 2′5⅞″ 29⅞″ Polska:
  • koleje wskt. w zaborze austriackim (kolejki leśne w Bieszczadach częściowo przekute na 750 mm w 1939, Przeworska KD, Strumień – Chybie do 1925);
  • przynajmniej jedna linia na Dolnym Śląsku (Rogów Sobocki – Stradów, 7 km, okolice Wałbrzycha).
Świat:
  • Albania, Chorwacja (tramwaj w Dubrowniku, 1910-1970), Szwecja (Höganäsverkens Järnväg), Włochy (Valgardena, Val di Fiemme, 29);
  • RPA.
762 2′6″ 30″ Prześwit dwuipółstopowy:
  • Cypr (113), Afganistan (7), Bangladesz, Birma, Indie (Kalka – Shimla), Indonezja (plantacje kauczuku), Korea (tramwaje w Pusanie do 1933), Mauritius (16);
  • DR Kongo, Erytrea (przekute na 950 mm w 1900), Nigeria (213), Sierra Leone (500);
  • Kanada, Meksyk;
  • Barbados, Dominikana (140), Haiti;
  • Chile, Boliwia, Peru (Patillos), Argentyna (F.C. Malagueño);
  • Australia (Erica, Wiktoria).
780 2′6¾″ 30¾″ Polska:
  • kolej cukrowni Cedry Wielkie (do 1917);
Świat:
  • Szwecja (Wedevågs Bruk);
785 (2′6″) (30″) Prześwit pruski (rozstaw równy 30 calom pruskim)
Polska:
  • kolej Cementowni Groszowice w Opolu (do 1997);
  • tramwaje wskt. na Górnym Śląsku, początkowo parowe, potem konne i elektryczne (1894 – 1952).
Świat:
  • Szwecja (Morgongåva – Molnebo Industribana);
  • Grenlandia.
787 2′7″ 31″ Australia (konna kolej przem. Kawarren)
791 2′7⅛″ 31⅛″ Dania (Faxe)
792 (2′8″) (32″) Szwecja (Skutskär Industribanor, koleje leśne; tramwaje konne)
800 2′7½″ 31½″ Polska:
  • Jabłonowska Kolej Wąskotorowa (Karczew – Otwock – Warszawa Wawer – Jabłonna);
  • kolej cukrowni Klecina (obok 600 mm);
  • kolej cukrowni Krajków (do 1952);
  • Marecka Kolej Dojazdowa (Warszawa Stalowa – Marki – Struga – Radzymin / Zegrze, 34, do 1951, przekuta na 750 mm);
  • tramwaj konny w Sopocie (2 km, 1884 – 1918 (?));
  • Wilanowska Kolej Wąskotorowa.
802 (2,7′)   (27 szwedzkich cali dziesiętnych) Szwecja (Hällefors – Fredriksberg, Bredsjö – Degerfors, Voxna – Lobonäs, 222)
850 2′9½″ 33½″ Dania (kopalnia torfu, do 1960), Islandia (do 1933)
884
885
2′10¾″
(2′11¾″)
34¾″
(35¾″)
Rosja, Szwecja (tramwaje konne)
891 (3′) (36″) Prześwit szwedzki (rozstaw równy 3 stopom szwedzkim): Rosja
900
902
2′11⅜″
2′11½″
35⅜″
35½″
Polska:
  • kolej cukrowni Gniezno (w latach 1882-1894, przekuta na 600 mm);
  • kolej cukrowni Tuczno (do 1942, przekuta na 750 mm);
  • kolej cukrowni Wierzchosławice (do 1942);
  • kolej cukrownicza Pakość – Janikowo (do 1912, później tor normalny);
  • kolej konna / tramwaj konny Mrozy – Rudka (4 km, do 1965 (?), istnieje projekt odbudowy);
  • kolej przem. cementowni Goleszów (30);
  • kolej przem. ZPW Czatkowice (do 1968);
  • kolej przem. ZPW Górażdże (do 1991);
  • kolej przem. ZPW Ostrówka Miedzianka (do 1971);
  • koleje przem. kopalni węgla brunatnego „Babina” w Łęknicy, pow. żarski, w okolicach Turku, Konina i Turoszowa;
  • tramwaje wskt. w Krakowie (1882 – 1953).
Świat:
  • Czechy (kopalnia węgla brunatnego Sokalov, do 2003), Irlandia (tramwaje w Cork), Islandia, Norwegia (Spitsbergen), WB (Butterworth & Brooks).
914 3′ 36″ Prześwit trzystopowy: Norwegia (Spitzbergen), Indie (Tata Iron & Steel Co); USA (Colorado, Durango & Silverton), Grenlandia.
925 3′⅜″ 36⅜″ Niemcy (tramwaje w Saskiej Kamienicy / Chemnitz, do 1988).
950 3′1⅜″ 37⅜″ Prześwit włoski (1000 mm między środkami szyn):
  • Albania (12), Węgry (przekute na 1000 mm i 760 mm);
  • Libia (165), Somalia (123).
1000 3′3⅜″ 39⅜″ Prześwit metrowy
Polska:
  • Ełcka Kolej Dojazdowa (do 1951, przekuta na 750 mm);
  • kolej cementowni Saturn w Wojkowicach;
  • kolej KWK Bielszowice w Rudzie Śląskiej (do 1995);
  • kolej leśna Parczew (do ok. 1965);
  • kolej parkowa WPKiW w Chorzowie (do 1965, przekuta na 900 mm);
  • kolej Rejon Umocniony Hel (do II Wojny Światowej, przekuta na 600 mm w czasie okupacji);
  • Olecka Kolej Dojazdowa (Świętajno – Olecko – Garbas, zniszczona w czasie II Wojny Światowej);
  • Śmigielska Kolej Dojazdowa (przekuta na 750 mm);
  • Średzka Kolej Wąskotorowa (przekuta na 750 mm);
  • tramwaj konny w Białymstoku (1895-1915),
  • tramwaje w Bielsku-Białej (1895 – 1971), Cieszynie (1911 – 1921), Gubinie (1904 – 1938), Inowrocławiu (1912 – 1962), Jeleniej Górze (1900 – 1969), Kostrzynie nad Odrą (1903 – 1945), Legnicy (1882 (1898) - 1968), Olsztynie (1907-1965), Słubicach (1898 – 1945), Słupsku (1910 – 1959), Tarnowie (1911 – 1942), Wałbrzychu (1898 – 1966), Zgorzelcu (1897 – 1945).
Świat:
  • Norwegia (Wyspa Niedźwiedzia).
1039 (3′6″) (42″) Szwecja (koleje przem.)
1050 3′5⅜″ 41⅜″ Arabia Saudyjska (kolej Hedżaz), Egipt (5), Izrael
1064 3′5⅞″ 41⅞″ Polska:
  • kolej Częstochowa – Herby (do 1911, przekuta na 1524 mm, potem na 1435 mm).
1067 3′6″ 42″ Prześwit przylądkowy: Szwecja, Indie (Arakkonam - Kanchipuram; koleje przem.)
1093 3′7″ 43″ Szwecja (KURJ, Frykstad, Kristinehamn – Sjöändan)
1101 (3′8½″) (44½″) Szwecja (Fryckstads Järnväg)
1106 (3′6″) (42″) Austria, Czechy (kolej konna Linz – Budweis / České Budějovice i kilka innych odcinków, maks. 198)
1188 (4′) (48″) Szwecja (Norberg – Åmänningen, Vässman – Barken, Åtvidaberg – Bersbo, 45); Indonezja (tramwaje w Jakarcie)
1217
1219
1220

4′

48″
Indie (Nalhati-Azimganj, Bengal, 40), Nowa Zelandia (tramwaje w Gisborne i Wellington), Rosja (koleje przem. na Uralu), USA (np. Honolulu, Delaware), Szwecja, WB (m.in. tramwaje w Stratford)
1372 4′6″ 54″ Prześwit szkocki: WB (pierwsze koleje w Szkocji)
1435 4′8½″ 56½″ Prześwit normalny
Polska:
  • tramwaje w Koszalinie (1911 – 1938), wraz z linią do Mielna i Unieścia (część czynna do 1944?),
  • tramwaje gazowe w Jeleniej Górze (1897 – 1899, sieć przekuta na 1000 mm).
Świat:
  • Indie (kilka krótkich linii).
1448 4′9″ 57″ Prześwit kompromisowy: USA (Pensylwania)
1473 4′10″ 58″ USA (Ohio, New Jersey)
1520
1524
1525
4′11⅞″
5′
59⅞″
60″
Prześwit rosyjski
Polska:
  • szereg linii kolejowych na terenie zaboru rosyjskiego (przekute na 1435 mm po I Wojnie Światowej);
  • sieć tramwajowa w Warszawie (od 1866, przekuta na 1435 mm w latach 1946 – 1950).
Świat:
  • Panama (78);
  • USA (południowa część, np. między Norfolk i Richmond a Memphis i Nowym Orleanem).
1575 5′2″ 62″ Irlandia (Dublin & Drogheda Railway)
1600 5′3″ 63″ Prześwit irlandzki: Niemcy (Badische Staatsbahn), Nowa Zelandia, USA (Altona)
1638 5′4½″ 64½″ USA (tramwaje w Baltimore)
1665 5′5½″ 65½″ Portugalia (oficjalny standard zastąpiony przez prześwit 1668 mm)
1674 5′5¾″ 65¾″ Hiszpania (oficjalny standard zastąpiony przez prześwit 1668 mm)
1676 5′6″ 66″ Prześwit indyjski: Kanada (do 1873 roku), USA (Teksas), WB (Arbroath & Forfar)
1700 5′6⅞″ 66⅞″ Szwecja (cegielnia w Skåne)
1750 5′8⅞″ 68⅞″ Francja (Paryż – Sceaux do 1891)
1829 6′ 72″ Rosja (Pietropawłowsk), USA (Erie & Lackawanna i in.)
1880 6′2″ 74″ Irlandia (Ulster Railway)
1945 6′4⅝″ 76⅝″ Holandia (HSM, do roku 1864)
2134 7′ 84″ Azory
2140 7′¼″ 84¼″ WB (GWR, Great Western Railway, między płd. Walią i płd.-zach. Anglią a Londynem, 1838 – 1892)
2438 8′ 96″ USA (kolej do przewozu kłód, Oregon, 1880)
2743 9′ 108″ Japonia (kolej linowo-terenowa Kyoto – kanał jeziora Biwa)
3000 9′10⅛″ 118⅛″ Niemcy (projekt Hitlera, nie został wykonany)

 

 

 

Uwaga: średniki w nawiasach oddzielają poszczególne linie, przecinki oddzielają informacje odnoszące się do jednej linii. Liczby oznaczają długości eksploatowanych odcinków w kilometrach według najnowszych dostępnych danych.

Wykaz linii wieloszynowych

Rozstaw szyn podano w milimetrach oraz w stopach (ft.) i calach (in.).

  • 1″ to 1 cal (1 in. = 1 inch) równy 25,4 mm.
  • 1′ to 1 stopa (1 ft. = 1 foot, ale 2 ft. = 2 feet). Stopa ma 12 cali czyli 304,8 mm.

88f4b291bfa0ef8ebaecc0cc74603d57.jpg

Schemat toru trójszynowego 1067 / 1435 mm (źródło: Wikipedia)

4922c301a8df35df22e2d5e49e2e463d.jpg

Proponowany tor czteroszynowy 1000 / 1067 / 1435 mm dla kolei afrykańskich (źródło: Wikipedia)

Tabela 3

 

Rozstaw Przykłady
mm ft. in. in.
600 / 750 1′11⅝″ / 2′5½″ 23⅝″ / 29½″ Polska (KWK „Kazimierz Juliusz”, zdjęcie tutaj)
750 / 1435 2′5½″ / 4′8½″ 29½″ / 56½″ Polska (kilka odcinków, w tym koleje Krotoszyńska w Pleszewie i Sochaczewska, w latach 1948 – 1955 odcinek Malbork – Kałdowo, do 1945 odcinek Sławieńskiej KP: Jacinki – Polanów)
760 / 1435 2′5⅞″ / 4′8½″ 29⅞″ / 56½″ Czechy (Jindřichův Hradec)
762 / 1000 2′6″ / 3′3⅜″ 30″ / 39⅜″ Indie (Serai Sugar Works, Uttar Pradesh, lokom. 1000 mm ciągnie wagony 762 mm)
914 / 1600 3′ / 5′3″ 36″ / 63″ Irlandia (Derry, w przeszłości)
1000 / 1435 3′3⅜″ / 4′8½″ 39⅜″ / 56½″ Polska (Stargard Szczeciński, do 1945 odcinek Gryfickiej KD: Rokita – Czarnogłowy), Czechy (tramwaje w mieście Liberec), Francja (St Valery - Noyelles), Grecja (23), Niemcy (jedna z linii tramwajowych w Stuttgarcie), Szwajcaria, Tunezja (10), Wietnam (308)
1000 / 1600 3′3⅜″ / 5′3″ 39⅜″ / 63″ Brazylia (396)
1000 / 1676 3′3⅜″ / 5′6″ 39⅜″ / 66″ Indie (np. Madras Beach – Royapuram)
1067 / 1435 3′6″ / 4′8½″ 42″ / 56½″ Australia (m.in. Perth – Northam; łącznie 213), Japonia
1067 / 1600 3′6″ / 5′3″ 42″ / 63″ Australia (Tasmania)
1067 / 1435 / 1600 3′6″ / 4′8½″ / 5′3″ 42″ / 56½″ / 63″ Australia (do lat 80-tych: Gladstone; Peterborough; Port Pirie)
1435 / 1520 4′8½″ / 4′11⅞″ 56½″ / 59⅞″ Polska (krótki odcinek), Korea Płn. (240)
1435 / 1668 4′8½″ / 5′5⅝″ 56½″ / 65⅝″ Hiszpania
1435 / 2140 4′8½″ / 7′¼″ 56½″ / 84¼″ WB (GWR w końcowej fazie istnienia)

 

 

 

Uwaga: średniki w nawiasach oddzielają poszczególne linie, przecinki oddzielają informacje odnoszące się do jednej linii. Liczby oznaczają długości eksploatowanych odcinków w kilometrach według najnowszych dostępnych danych.

 

Artykuł został opublikowany także na witrynie autora pod adresem http://grzegorj.5v.pl/kolej/index.html