• Mexico City’deki Dolores Mezarlığı'nda bulunan 75 toplu mezardan 26 numaralı olanı açıldı. “İsimsiz” olarak gömülen kayıpların kimliklerinin tespit edilmesi için süren çalışmalar sonucu, açılan ilk mezarda 23 cenaze bulundu.
• Annesi María Guadalupe Basurto'u 15 yıldır arayan Laura Elena Palafox, “Umarım onu burada bulmam” diyor. 5 yıldır oğlu Eduardo Ramírez’i arayan Araceli González ise şunları ekliyor: “Oğlumu ölü bulacağımı hiç düşünmemiştim.”

TİJDA YAĞMUR

 

Meksika hükümeti, kayıp ailelerinin yıllardır süren mücadelesinin ardından, geçtiğimiz hafta ülkenin en büyük mezarlığı olan Dolores Sivil Mezarlığı'ndaki toplu mezarları açmaya başladı. Çalışmalar aksatılmadan devam ederse, yıllardır buraya gömülen ve “kayıp” olarak bildirilen kişilere ait olabilecek binlerce isimsiz cenaze tespit edilebilecek. Bu çalışma aynı zamanda Latin Amerika'nın en büyük mezar açma programlarından biri olarak kabul edilen Kontrollü Kurtarma Planı'nın başlangıcı.

 

Başkent Mexico City’deki Dolores Mezarlığı'nda (El Panteón de Dolores) “isimsiz” olarak gömülen 6 binden fazla cenazenin olduğu 75 toplu mezar bulunuyor. İlk aşamada 2013-2015 yılları arasında kaybedilen ve 26 numaralı mezarın 15’inci katına gömülen kişilerin mezarları açılıyor. Arkeologlar ilk gün 40 santimetre ilerledi ve 90 kemik parçası buldu. 18 Kasım’da başlayan çalışmanın ilk beş gününde ise 3 bin 463 kemik parçası bulundu. El Salto’ya konuşan Ulusal Adli Bilimler Enstitüsü (INFICO) Başkanı José Raúl Pérez, çıkarılan kemiklerin analiz için enstitüye gönderileceğini, her katman ve mezar üzerinde ayrı ayrı çalışılacağı için sürecin birkaç yıl süreceğini belirtti.

 

Alt yapı yetersiz

Ulusal Mezar Açma ve Adli Kimlik Tespit Programı'nın bir parçası olan çalışma, kimlik tespiti yapılırken kalıntıların saklanacağı bir Geçici Koruma Merkezi (CTR) inşasını da kapsayacak. Ancak çalışma büyük krizlerle karşı karşıya. Uzmanlar yıllardır, kayıp sayısının fazla olması nedeniyle gerekli analizleri yapmak için personel, teknik kaynaklar ve uygun koşulların eksikliği konusunda uyarılar yapıyor.

 

Birçok aile, kayıplarının akıbetini öğrenmek için açılan mezarların başında bekliyor. Sofía Alonso bunlardan biri. “Kayıplar Komisyonu, kardeşimin açılacak mezarda gömülü olduğunu söyledi” diyor. Kardeşi Carlos Daniel Lara, 2009 yılında Cuauhtémoc belediyesinde kayboldu. Ailesi onu aylarca aradı. Sofía, yaşadıkları süreci şöyle anlatıyor: “Bir yıl sonra herhangi bir bilgi olup olmadığını sormak için aradım. Herhangi bir kayıt olmadığını ve beklemeye devam etmemiz gerektiğini söylediler. Bu yüzden onu aramayı bıraktık.” Ancak şu anda kardeşinin bir hastanede öldüğünü, cenazesinin 30 gün boyunca Adli Tıp Servisi'nde kaldığını ve kimsenin kendilerine haber vermediğini belirtiyor: “Bu noktada öfke bile yetmiyor. Başından beri işlerini yapmış olsalardı bugün burada olmak zorunda kalmazdım.”

 

Her yıl 500 isimsiz kişi gömülüyor

Blanca Estela Pavón, 2020 yılında işe gittiği sırada kaybolan oğlu Héctor Rodríguez'i arıyor. Fakat mezarlıkta oğlunu değil 2019’da trafik kazasında hayatını kaybeden ve kimliği tespit edilmeden toplu mezara gömülen eşini arıyordu. Tam olarak hangi mezarda olduğunu bilmiyor, sadece ilk katta olduğunu biliyor. Aileler bir hafta boyunca her sabah saat 08:00’da mezarlığa giderek, çadırda bekledi ve INFICO’dan bilgi aldı.

 

Adli Tıp Enstitüsü Müdürü Arturo Gerardo Cervantes, her yıl mezarlığa yaklaşık 500 kimliği belirsiz cenazenin getirildiğini hatırlatırken, Başsavcı Bertha María Alcalde, kayıp ailelerine şunları söyledi: “Yalnız değilsiniz, bu arama bizim önceliğimiz ve sorumluluğumuzdur.” Mezarların açılmasının tarihi olduğunu ifade eden Kayıp Kişileri Arama Komisyonu Başkanı Luis Gómez ise, “Arama ailelerin yıllardır diretmesiydi. Yapacağımız şey, onurun iadesi ve daha önce hiçbir kamu kurumu tarafından üstlenilmemiş bir görevdir” dedi.

 

Kayıp yakınları yıllarca boş arazilerden, ormanlık alanlara, Ajusco gibi uç noktalarda, Mexico City'de kaybolma vakalarının en sık görüldüğü bölgelere kadar arama yapıyorlardı. Ancak şimdi başka bir gerçekle yüzleşmek zorundalar: Toplu mezarları da aramak.

 

 

‘Umarım onu burada bulmam’

Laura Elena Palafox, 15 yıldır annesini arıyor. Ajusco'da yapılan aramalara katıldı ve mezarların açılmasından önce, birçok ailenin yaşadığı duygusal ikilemi şu cümleyle hatırlıyor: “Umarım onu burada bulmam. Annemin artık hayatta olmayabileceğini ilk kez kabul ediyorum, bu mezarda olsa bile onu bulmak istiyorum.”

 

Annesi María Guadalupe Basurto'nun düzenli bir rutini vardı; yürüyüş yapmak, ailesini ziyaret etmek, hafta sonları alışveriş yapmak. Tam da bir hafta sonu, alışveriş yapmak için evden çıktı ve bir daha geri dönmedi. Uzun süre boyunca ailesi, yetkililerin davayla ilgilendiğini düşündü: “Onun hakkında hiçbir şey bilmedikleri halde, bize sürekli hiçbir şey olmadığını, hiçbir şey bulamadıklarını, beklemeye devam etmemiz gerektiğini söylüyorlardı.”

Bir gün Laura ve kız kardeşi, kendi imkânlarıyla annelerini aramaya karar verdi: “SEMEFO'ya, huzurevlerine gittik. Çok zordu, vazgeçip sonra tekrar başlıyordum. Şimdi çok farklı, çok umutluyum.”

 

Bir daha gelmediler…

Araceli González, 2020’de Álvaro Obregón belediyesinde kaybolan oğlu Eduardo Ramírez ve kardeşi Marcos González'i arıyor. Eduardo'yu son gördüğü anı şöyle hatırlıyor: “Oğlum, kardeşimle bira içmeye gideceğini ve ertesi gün işe gitmesi gerektiği için erken döneceklerini söyledi. Ama hiç gelmediler. Savcılık bizi dikkate almadı. Üstelik onlara verdiğimiz kamera kayıtları ve başka delilleri kaybettiler.”

 

Ana María Maldonado, Eylül 2010'da şehrin merkezindeki bir mahallede kaybolan oğlu Carlos Palomares'i arıyor. Savcılık, Carlos'un 26 numaralı mezarda olabileceğini öne sürdü çünkü kaybolduğu dönemde SEMEFO'ya giriş kaydı bulunmuyordu. Ana María şöyle diyor: “Oğlumu ölü bulacağımı hiç düşünmemiştim ama şu anda tüm kalbimle onu burada bulmayı diliyorum.”

 

İhmaller kayıp sayısını arttırdı

Yıllardır devletin ve bağlı kurumlarının ihmalleri nedeniyle kayıplarının akıbetini öğrenemeyen aileler, acı da olsa bir kapının aralandığını söylüyor. 2019'dan beri kardeşi Ángel Gerardo'yu arayan Carlos Ramírez bunu açıkça ifade ediyor: “Buradaki insanların kimliklerinin belirlenmesi ve herkesin gerektiği gibi evlerine dönmesi çok önemli."  Öte yandan, ailelerin önünde, tüm mezarların açılmasından DNA eşlemesi ve kimlik tespitine kadar uzun bir yol var.

 

Ülkede kayıplar sorunu 1964 yılından bu yana sürse de en büyük kayıplar 2006 yılı sonrası kayıt altına alındı. Hükümetin 2006’da uyuşturucu kartellerine yönelik operasyonlarının artması ve yaşanan çatışmalarda yaklaşık 500 bin kişi yaşamını yitirdi, on binlerce kişinin akıbeti hala bilinmiyor. Hükümet, ailelerin mücadelesi sonucu kayıpları bulmak için toplu mezarlara yöneliyor.