Zien is geloven
Peter Middendorp

Kamp Westerbork heeft een 'originele veewagon' bemachtigd, zo meldde ons de NOS. 'Internationaal is de veewagon natuurlijk het absolute icoon van de Jodenvervolging', zei de directeur van het herinneringscentrum. 'Dus als je met beelden wilt werken' - en dat wilde hij, heel graag zelfs - 'kun je gewoon niet om de veewagon heen.'
Je kon je wel afvragen wat er nu zo origineel is aan het ding. Het hout is driemaal vervangen. Het is zeer onzeker of met deze wagon echt mensen zijn vervoerd - het kan ook graan zijn geweest, of vee. En, belangrijker, vanuit Westerbork werden mensen niet met veewagons naar vernietigingskampen gebracht, maar met een personentrein.
Je kon je wel afvragen wat er nu zo origineel is aan het ding. Het hout is driemaal vervangen. Het is zeer onzeker of met deze wagon echt mensen zijn vervoerd - het kan ook graan zijn geweest, of vee. En, belangrijker, vanuit Westerbork werden mensen niet met veewagons naar vernietigingskampen gebracht, maar met een personentrein.
Het is raar om een veewagon origineel te noemen als die dat helemaal niet is, het is nog vreemder om zo'n wagon tentoon te willen stellen. Dachten ze dat de historische sensatie - het gevoel dat je contact met het verleden maakt - zonder nep-wagon niet uit de verf zou komen, een kontje nodig had, desnoods ten koste van de werkelijkheid?
Waarom mogen we niet gewoon weten hoe de Joodse mensen uit Westerbork op transport zijn gesteld? Denken ze dat de kwaliteit van het treinstel de geschiedenis bagatelliseert, en Joden gedwongen zullen worden toe te geven: de vernietiging was even doorbijten, maar alle lof voor de NS en de vrijwilligers - het transport was top.
Waarom mogen we niet gewoon weten hoe de Joodse mensen uit Westerbork op transport zijn gesteld? Denken ze dat de kwaliteit van het treinstel de geschiedenis bagatelliseert, en Joden gedwongen zullen worden toe te geven: de vernietiging was even doorbijten, maar alle lof voor de NS en de vrijwilligers - het transport was top.
Westerbork is Drenthe. Het landschap is er lieflijk, zacht en groen - eerder dan aan de Holocaust moet je er aan de fietsvierdaagse denken. Dat ze er geen personentrein laten zien, kun je nog begrijpen, maar is ook overwogen géén treinstel neer te zetten?
Zelf deed de directeur overigens geen moeite om de leugen te verhullen. Hij zei gewoon eerlijk wat voor ding het was. Maar de verslaggevers van de NOS hoorden het niet, of wilden het niet horen - begeesterd vroegen ze: 'Maar was het niet ongelooflijk moeilijk om een originele veewagon te vinden?'
God, ja, zei de directeur. Wat kon hij er van maken? Hij had gewoon een Duitse hobbyclub gebeld, en die hadden er nog een zootje staan. Hij keek erbij uit de ogen alsof ze hem hadden gezegd: we hebben hier nog veel meer ouwe troep die niets met de Holocaust te maken heeft - heeft u daar ook belangstelling voor?
God, ja, zei de directeur. Wat kon hij er van maken? Hij had gewoon een Duitse hobbyclub gebeld, en die hadden er nog een zootje staan. Hij keek erbij uit de ogen alsof ze hem hadden gezegd: we hebben hier nog veel meer ouwe troep die niets met de Holocaust te maken heeft - heeft u daar ook belangstelling voor?
Zullen ze in Westerbork ook eerlijk tegen schoolklassen zijn? ('Jongens, even opletten nu, wat jullie hier zien, slaat nergens op. Ik herhaal...') Zonder flut-wagon gaan bezoekers waarschijnlijk naar huis met het beeld van een veewagon in het hoofd. Nu bestaat de kans dat schoolklassen ongelovige Mohammeds uit de Randstad, die onder de projectnaam 'Zien is geloven' op excursie zijn gestuurd, zullen denken: als dit al niet waar is, wat klopt er dan allemaal nog meer niet aan het verhaal?
In Westerbork staat een leugen in het landschap. De leugen doet niemand goed en hoeft daar niet te staan. Een dom, doods ding kan door een historisch verhaal soms tot leven worden gewekt, andersom werkt het niet.
In Westerbork staat een leugen in het landschap. De leugen doet niemand goed en hoeft daar niet te staan. Een dom, doods ding kan door een historisch verhaal soms tot leven worden gewekt, andersom werkt het niet.