Jan Rządkowski, Kruche pękanie a …geopolityka (fragment)

Jak prez. Ronald Reagan pokonał Rosję Soviet'ską: „najbardziej monumentalny nienuklearny wybuch i pożar, widziany nawet z kosmosu”

Jak prez. Ronald Reagan pokonał Rosję Soviet'ską: „najbardziej monumentalny nienuklearny wybuch i pożar, widziany nawet z kosmosu”

W 1981 roku nowowybrany prezydent Stanów Zjednoczonych, doktor ekonomii Ronald Reagan poprosił szefa CIA Wiliama Caseya o raporty wywiadu dotyczące… finansów Związku Radzieckiego. Prezydenturę objął w okresie, w którym Stany Zjednoczone ponosiły kolejne polityczne porażki: komuniści przejęli władzę w Angoli, Etiopii i Nikaragui, w Iranie obalonego przez islamską rewolucję szacha Rezę Pahlawiego zastąpił ajatollah Chomeini określający USA mianem „wielkiego szatana”, a do Afganistanu wjechały z „bratnią pomocą” czołgi Armii Czerwonej. Ceny ropy naftowej wzrosły dwukrotnie do 90 USD za baryłkę, a w porównaniu do 1970 roku aż dziewięciokrotnie ‎[1]. Również gwałtownie wzrosły ceny gazu ziemnego. Gospodarka amerykańska pogrążała się w recesji, a prezydent USA… studiował raporty o gospodarce Kraju Rad. Wynikało z nich, że przychody dewizowe ZSRR wynoszą zaledwie 32 mld USD. Z tejże kwoty ZSRR finansował zbrojenia, utrzymywał partie i reżimy komunistyczne, oraz dokonywał zakupów żywności, której dla swoich obywateli sam nie był w stanie wyprodukować. Dla zwiększenia dochodów Związek Radziecki rozpoczął budowę pierwszej nitki rurociągu jamalskiego — inwestycji o wartości szacowanej aż na 35 mld dolarów. Dyplomacja radziecka i na tym polu odniosła ogromny sukces — potrafiła doprowadzić do finansowego zaangażowania się w budowę gazociągu wielu banków i koncernów Europy Zachodniej i Japonii. Zatrzymanie tej budowy stało się pierwszym celem polityki Reagana. Wysiłki dyplomatyczne administracji amerykańskiej nie powiodły się. Nie pomógł także administracyjny zakaz angażowania się w budowę koncernów amerykańskich, bowiem popierający budowę rurociągu przywódcy państw Europy Zachodniej w dostawach taniego gazu z Półwyspu Jamalskiego upatrywali jeden ze sposobów ożywienia gospodarczego swoich krajów ‎[3]. Na pomysł powstrzymania budowy wpadł Guss Weiss — pracownik Rady Bezpieczeństwa Narodowego zajmujący się opracowywaniem danych wywiadu. Postanowił wykorzystać w tym celu zjawisko kruchego pękania rurociągów.

Guss Weiss skojarzył dwa raportowane przez wywiad fakty: widoczne nawet z kosmosu kłopoty sowieckich budowniczych rurociągów, oraz informacje o ogromnych sukcesach sowieckiego wywiadu w wykradaniu tajemnic technologicznych zachodnich firm.

Przykładem kłopotów była zaobserwowana przez amerykańskich analityków zdjęć satelitarnych ogromna plama ropy naftowej, rozlewająca się po zaśnieżonej tundrze u źródeł Peczory. Pomimo awarii rurociągu pompy tłoczące ropę przez wiele dni nie zaprzestały pracy. Zagrożenie gigantyczną katastrofą ekologiczną całego Morza Białego, doprowadziło wówczas do… interwencji amerykańskich dyplomatów, po której nareszcie wyłączono pompy ‎[4].

Natomiast skalę sukcesów KGB i GRU na polu wywiadu gospodarczego uświadomiła Amerykanom Securite udostępniając CIA materiały przekazane przez zwerbowanego pułkownika KGB, Władimira Wietrowa działającego pod kryptonimem „Farewell” ‎[3].

Guss Weiss doszedł do wniosku, że aby zapewnić państwom Europy Zachodniej stałe i terminowe dostawy gazu rurociągiem jamalskim, sowieci muszą wykraść amerykański system sterowania eksploatacją rurociągów. Zaproponował więc Wiliamowi Caseyowi przygotowanie pułapki, a pomysł zyskał aprobatę samego prezydenta Regana ‎[2], ‎[5]. Agenci KGB przechwycili więc projekty turbin tłoczących wraz z oprogramowaniem sterującym, ale „odpowiednio przygotowanym”. Reklamacji za wadliwie działające oprogramowanie nie przewidywano. Pod koniec lata 1982 roku rozpoczęto eksploatację złoża Urengoj i turbiny zaczęły tłoczenie gazu do rurociągu. W pewnym momencie oprogramowanie zaczęło pulsacyjnie zwiększać ciśnienie w gazociągu blokując jednocześnie odległe zawory. Potem wszystko potoczyło się zgodnie z teorią kruchego pękania.

Według relacji Toma Reeda, członka Rady Bezpieczeństwa Narodowego USA, zmieniono wówczas orbity satelitów szpiegowskich tak, aby wtajemniczone w operację grono osób mogło obejrzeć „najbardziej monumentalny nienuklearny wybuch i pożar, widziany nawet z kosmosu” ‎[3].

Wybuch na Urengoj opóźnił eksploatację rurociągu jamalskiego o dwa lata, co dało Wiliamowi Caseyowi czas na opracowanie strategii walki z ZSRR ‎[2], ‎[5]. Jednym z podstawowych narzędzi walki znów okazały się rurociągi. W lutym 1985 roku, zaniepokojony toczącymi się na Bliskim Wschodzie konfliktami w Afganistanie oraz Iranu z Irakiem, przybył do USA król Arabii Saudyjskiej Fahd Ibn Abd al-Aziz. Reagan po mistrzowsku wykorzystał wizytę monarchy. Wynegocjował zwiększenie wydobycia ropy naftowej z 2 mln baryłek do 9 mln baryłek dziennie. Pół roku później rurociągi Arabii Saudyjskiej zaczęły tłoczyć ropę zgodnie z umową Reagan — Fahd. Cena ropy spadła do ⅓ ceny z 1980 roku ‎[1]. Dla ZSRR oznaczało to katastrofę finansową — dochody ze sprzedaży ropy spadły nagle o ok. 10 mld USD. Irak i Libia, importujące w dużych ilościach sowiecką broń, również odczuły spadek dochodów i wstrzymały jej import. Spowodowało to spadek dochodów ZSRR o dalsze 2 mld USD. Ratowanie finansów sprzedażą rezerw złota, chromu, tytanu, etc. spowodowało szybki spadek cen tych surowców na giełdach, kolejne straty finansowe dla ZSRR i ożywianie gospodarki Zachodu ‎[2], ‎[5].

Arabia Saudyjska wpływający strumień petrodolarów zamieniała na kupowaną w USA broń przemycaną hurtowo via Pakistan do walczących z Armią Czerwoną mudżahedinow afgańskich.

Wybrany w 1985 roku sekretarz generalny KPZR Michaił Gorbaczow zrozumiał, że ZSRR nie sprosta finansowo i technologicznie następnej rundzie rozgrywki, jaką był narzucony przez USA wyścig zbrojeń znany pod filmową nazwą Gwiezdnych Wojen. Podnosząc rzuconą rękawicę ZSRR musiałby wydawać tylko na zbrojenia aż 40 % swojego produktu krajowego brutto, zaś USA zaledwie 6 % PKB. Gorbaczow wolał podpisać w Rejkiawiku ugodę na warunkach Reagana.

Ciosy wymierzone w pierwszej rundzie „bronią rurociągową” i w górach Afganistanu okazały się zbyt dotkliwe.

Post scriptum

To, że historia lubi się powtarzać, wiedzieli już starożytni. Zmieniają się tylko detale tworzące sztafaż danej epoki.

Ceny ropy poszybowały w gorę jak nigdy. Na Zachodzie — recesja. Na Kremlu znów zasiada młody, dynamiczny przywódca. Spadkobierczyni ZSRR buduje gazociąg North Stream i zbrojnie najeżdża południowych Sąsiadów.

Oby tylko kiedyś historycy nie nazwali naszej epoki półwieczem wojen rurociągowych. Nu, cztoż — pażiwiom, uwidim…

Literatura

[1] Foroohar R., Baryłka Pandory, Newsweek 15.06.2008

[2] Kengor P., Ronald Reagan i obalenie komunizmu. Zbliżenie na Polskę, Wydawca AMF 2005

[3] Krajewski A., Naftowy szach mat, Focus, Historia, nr 6/2008

[4] Michałowski W., Artykuł wstępny (Od wydawcy), Rurociągi nr 2/1996

[5] Schweitzer P., Reagan’s War: The Epic Story of His Forty-Year Struggle and Final Triumph over Communism, Double 2002, Anchor 2003.

Zobacz też

Źródło: Jan Rządkowski

się przez społeczeństwo roku gazu rurociągu ropy zsrr