Jednym z podstawowych zabiegów w rolnictwie jest orka i przekopywanie gleby. W ekologicznych systemach praktycznie rezygnuje się z niego na rzecz głębokiego spulchniania gleby.

Już nie przekopujemy

Jednym z podstawowych zabiegów uprawowych w rolnictwie jest orka i przekopywanie gleby - jej odpowiednik w ogrodnictwie. W ekologicznych systemach uprawy praktycznie rezygnuje się z niego na rzecz głębokiego spulchniania gleby, co ma swoje uzasadnienie.

Wraz z głębokością maleje w glebie zawartość tlenu. Żywa warstwa próchniczna może mieć grubość od 15 na bardzo ciężkich glebach do 30 centymetrów na glebach piaszczystych. Przekopując przewraca się ją do góry nogami, przez co najbardziej aktywna zewnętrzna warstwa trafia w ubogą w tlen głębię - życie w niej po prostu umiera. Ma to duże znaczenie na glebach gdzie warstwa próchniczna jest cienka - wtedy na wierzch wędruje nawet martwa zwietrzelina skalna a ilość próchnicy zmniejsza się. Ponadto głębokie przekopywanie nawozów sprawia, że są one dostępne tylko dla roślin głęboko się korzeniących. W naturalnych ogrodach nie można dopuścić do takiej sytuacji.

W praktyce oznacza to rezygnację z przekopywania gleby na rzecz jej głębokiego spulchniania lub stosowania nawozów zielonych. Słaby jest tutaj nawet argument, jakoby głęboko przekopana ciężka gleba zyskiwała na wiosnę bardzo dobrą strukturę w wyniku rozsadzającego działania mrozu - rzeczywiście to prawda, jednak wraz z pierwszym wiosennym deszczem zostaje ona ponownie zbita. Prawdą jest też, że na przekopywanej glebie wyrasta później mniej chwastów - w mniejszych ogrodach nie ma to praktycznie znaczenia, tutaj walka z chwastami polega głównie na ściółkowaniu gleby i ręcznym odchwaszczaniu.

W ogrodach do spulchniania gleby wykorzystuje się widły płaskozębne, czyli tak zwane widły amerykańskie lub spulchniacz jednozębowy czyli mały ogrodowy kultywator. Wbijając widły głęboko w glebę i poruszając nimi w przód i w tył możemy bardzo dokładnie poprawić strukturę gleby. Natomiast przecinając ukośnie zagony kultywatorem raz w jedną stronę a następnie w drugą krzyżują poprzednie ślady, spulchnimy ją jeszcze lepiej, bez przemieszczania poszczególnych warstw.

Oczywiście od reguły "nie przekopywania gleby" istnieją pewne wyjątki. Mianowicie trudno byłoby przystosować zdziczały ogród czy dziką łąkę pod zagony uprawne czy warzywne bez stosowania łopaty. Możemy więc śmiało przekopać takie tereny. Ponadto problemem może być stosowanie nawozów zielonych. Na bardzo ciężkich ilastych glebach, gdzie jeszcze nie ma zbyt wiele próchnicy, powinno się raczej zrezygnować ze stosowania zimowych nawozów zielonych - wystarczy głęboko spulchnić glebę widłami czy spulchniaczem, a następnie przykryć niedojrzałym kompostem i ściółką. Na większości gleb jednak stosowanie takich nawozów ma same plusy. Na lekkich i średnich glebach, które zawierają dużo próchnicy, możemy śmiało przekopać taki nawóz na głębokość 5-10 centymetrów, nie obawiając się o dotlenienie głębszych warstw.

Żywienie gleby

Stosując nawozy organiczne tak naprawdę nie odżywiamy roślin bezpośrednio - żywimy jedynie organizmy glebowe, które dopiero doprowadzają nawozy do formy przyswajalnej przez rośliny. Do niezbędnych dla roślin pierwiastków zawartych w nawozach należą makroelementy: azot, fosfor, potas, wapń, magnez i siarka oraz mikroelementy: żelazo, cynk, miedź, bor, molibden i chlor.

Porada Masę danego pierwiastka w nawozie przedstawia się zwykle w postaci tlenkowej. Nie jest to jednak równoznaczne z zawartością czystego składnika. Aby przeliczyć zawartość składnika pokarmowego z formy tlenkowej na czysty składnik, należy pomnożyć przez współczynnik odpowiedni dla danego pierwiastka: zawartość P2O5 x0,44 - zawartość P zawartość K2O x0,83 - zawartość K zawartość MgO x0,60 - zawartość Mg zawartość CaO x0,71 - zawartość Ca Jeżeli chcemy przeliczyć masę czystego składnika na masę w formie tlenkowej, musimy dokonać operacji odwrotnej, dzieląc tę wartość przez odpowiedni współczynnik.

Azot

Azot jest składnikiem aminokwasów i białek a także chlorofilu. W głównej mierze jest odpowiedzialny za wzrost i plonowanie roślin a także za intensywność zabarwienia liści. Formy azotu przyswajalne dla roślin to anion azotanowy (NO₃^-} oraz kation amonowy (NH₄⁺).

W ogrodnictwie ekologicznym za nawozy azotowe uznaje się głównie uprawiane jako nawóz zielony rośliny motylkowe, mające, dzięki symbiozie z bakteriami azotowymi, dostęp do azotu atmosferycznego. Ponadto azot jest głównym składnikiem mączki lub wiórków rogowych, mączki z krwi oraz śruty z rącznika. Oprócz tego z nawozów zwierzęcych obornik owczy i kozi odznaczają się relatywnie dużą ilością azotu.

Niedobór azotu można rozpoznać po żółknięciu liści i ogólnym zahamowaniu wzrostu rośliny. Ponieważ azot ma możliwość przemieszczania się w roślinie, dlatego w wyniku niedoboru najpierw żółkną najstarsze liście - z czasem ich barwa przechodzi w czerwono-liliową tonację, by w efekcie całkowicie uschły.

Niebezpieczne jest przenawożenie azotem, i to nie tylko dla roślin, ale także dla spożywających je ludzi. Przenawożenie powoduje wybujały wzrost ale jednocześnie wiotkość tkanek i zmniejszenie odporności na choroby. W dodatku rośliny słabiej kwitną i owocują. Niekiedy stosowanie płynnych nawozów azotowych może powodować poparzenie korzeni roślin i ich śmierć. Stosowanie samych nawozów organicznych minimalizuje możliwość przenawożenia tym pierwiastkiem (z wyjątkiem stosowania gnojówek i gnojowicy), w wyniku jednak wystąpienia, pewnym środkiem zaradczym jest ściółka ze słomy, poprawiająca w glebie stosunek węgla do azotu (C:N).

Fosfor

Fosfor przede wszystkim stymuluje kwitnienie i zawiązywanie owoców oraz pobudza roślinę do tworzenia korzeni. Wchodzi także w skład związków stanowiących magazyny energii. Dla roślin jest dostępny w postali anionów fosforanowych (H₂PO₄^-, HPO₄^-).

W pielęgnowanych próchnicznych glebach niedobór fosforu zwykle nie występuje - w glebie, w której życie jest aktywne, wytwarza się odpowiednia ilość związków fosforu.

Do dopuszczonych w uprawach biologicznych nawozów fosforowych należy m.in. mączka kostna, tomasyna (w formie mączki) oraz miękkie fosforyty. Ponadto pomiot ptasi, kurzy, gołębi lub guano, zawiera ten pierwiastek w znacznych ilościach.

Przenawożenie fosforem hamuje przemianę materii u roślin. Nie mogą one przyswajać żelaza i miedzi, co prowadzi do wystąpienia objawów niedoboru tych pierwiastków i do zaburzenia wzrostu rośliny.

Niedobór fosforu hamuje wzrost roślin. Starsze liście ciemnieją a często pojawia się na nich czerwonawy, fioletowo-purpurowy odcień, zwijają się one pod kątem ostrym do łodygi. Korzenie słabo się rozwijają a owoce słabo zawiązują.

Potas

Potas zwiększa odporność roślin na wyleganie i choroby, stymuluje tworzenie korzeni i bulw, zmniejszając straty wody chroni rośliny przed suszami i mrozami. Uczestniczy też w procesie fotosyntezy przy tworzeniu cukrów. Jest dostępny w większości gleby, ale w postaci przyswajalnego kationu (K⁺) tylko po przekształceniu przez mikroorganizmy - dlatego na próchnicznych glebach rzadsze są objawy jego niedoboru.

Jednym z najlepszych nawozów potasowych dopuszczalnych w ekoogrodnictwie jest popiół drzewny, bogaty także we wszystkie mikroelementy. Produkty z glonów i kalimagnezja także zawierają dużo potasu, a z nawozów zwierzęcych: pomiot ptasi, suchy krowieniec, obornik świński, mączka kostna.

Przenawożenie potasem hamuje wzrost roślin i powoduje wystąpienie objawów niedoboru magnezu i wapnia, których roślina w takim przypadku nie może przyswajać.

W wypadku niedoboru potasu rośliny słabo rosną a brzegi starszych liści żółkną, z czasem brunatnieją i zamierają. Przy słonecznej pogodzie bardzo szybko pojawiają się objawy więdnięcia rośliny.

Wapń

Początki niedoboru wapnia. Niedobór wapnia prowadzi z czasem u pomidora do suchej zgnilizny wierzchołkowej owoców, poważnej choroby fizjologicznej.

Wapń ma zdolność wiązania kwasów i niektórych pierwiastków (w tym metali ciężkich), przez co wpływa na odczyn gleby. Stymuluje działalność życia glebowego i utrwala strukturę gruzełkowatą gleby. Przez rośliny jest przyswajalny w postaci kationu wapniowego (Ca²⁺), wzmacnia ściany komórkowe, jest niezbędny intensywnie dzielącym się komórkom roślinnym.

Do nawozów wapniowych zaliczyć można węglan wapniowy, margiel wapniowy, węglan wapniowo-magnezowy (dolomit), wapno palone, mączke ze skał zasadowych, wapno z glonów i tomasynę.

W wyniku nadmiaru wapnia potas staje się mniej dostępny dla roślin, a odczyn gleby staje się niekorzystny dla większości gatunków roślin.

Niedobór wapnia oprócz tego, że gleba przyjmuje kwaśny odczyn, powoduje także zniekształcenie młodych liści (gdyż wapń nie przemieszcza się w roślinie, dlatego jego niedoborem zostają dotknięte młode tkanki), zamieranie pąków wierzchołkowych, kwiatowych, stożków wzrostu korzeni. Ponadto niedobór powoduje wiele chorób fizjologicznych.

Magnez

Magnez jest pobierany przez niektóre rośliny w dużych ilościach. Stanowi centralny atom chlorofilu decydując o wybarwieniu liści, warunkuje właściwy przebieg przemiany materii, wpływa ponadto na rozpuszczalność fosforu w glebie. W wyniku jego niedoboru żółknie tkanka pomiędzy użyłkowaniem liści (tzw. chloroza międzyżyłkowa), z czasem tkanka zamiera. Magnez zawierają niektóre mączki skalne (mielone dolomity), mączki koralowe, wapno z glonów i kalimagnezja.

Siarka

Siarka też jest pobierana w dużych ilościach przez niektóre gatunki roślin (także jest makroelementem pokarmowym). Związki siarki, tzw. olejki gorczyczne, odpowiedzialne są za ostry smak niektórych roślin. W wyniku niedoboru rośliny słabiej rosną, stają się sztywne i kruche, młode liście jaśnieją.

Mikroelementy

Żelazo, cynk i miedź uaktywniają działanie wielu enzymów, warunkując tym samym właściwy przebieg przemiany materii u roślin. Przy stosowaniu kompostu, mączek skalnych, popiołu i nawozów zwierzęcych niedobory praktycznie nie występują, mogą pojawiać się jednak nadmiary tych pierwiastków, które stają się bardzo niebezpieczne (są to metale ciężkie!).

Nawozy

Kompost

Prawidłowo wyprodukowany kompost jest bezsprzecznie najbardziej uniwersalnym nawozem, jaki można zastosować w ogrodnictwie. Wiedza teoretyczna dotycząca wytwarzania kompostu w warunkach ogrodowych zawarta jest w części książki pt. Kompostowanie.

Kompost działa szybciej niż świeży obornik, dlatego przeważnie stosujemy go wiosną, jest źródłem wszystkich niezbędnych roślinom składników mineralnych oraz próchnicy. Pozwala zagospodarować odpady organiczne z kuchni, które stanowią spory odsetek ogólnej masy odpadów produkowanych w domu czy gospodarstwie. Zamiast spalać liście czy trawę, można z powodzeniem przeznaczyć je na kompost lub ściółkę. Jeżeli od wielu lat uprawiamy ogród zgodnie z naturą, możemy śmiało spróbować uprawiać na samym kompoście nawet tak żarłoczne rośliny jak kapustne.

Najważniejszą chyba zaletą kompostu jest fakt, że pozwala on zachować tak pożądaną (właściwie nawet wymaganą w gospodarstwach ekologicznych) równowagę biologiczną w ogrodzie - odpady z ogrodu i domu przetwarzane są na nawóz, który zasila rośliny wykorzystywane w domu i w ten sposób cykl zamyka się.

Kompost może mieć bardzo różny skład. Można manipulować zawartością azotu w kompoście, dodając do niego rośliny motylkowe, obornik, niektóre zioła (będzie zawierał więcej azotu) lub też dodając wapna czy dolomitu (część azotu ulotni się wtedy do atmosfery). Można wzbogacić kompost w mikroelementy dodając np. mączkę kamienną (granitową, bazaltową itp.) albo popiół drzewny. Ponadto długo leżące komposty mają znacznie mniej materii organicznej a więc i próchnicy od kompostów dojrzewających krócej.

10 litrów kompostu bez dodatków zawiera przeciętnie 10-20 g azotu, 10 g tlenku fosforu(V) i 30 g tlenku potasu.

Obornik

Obornik zwierzęcy zawierający słomę jest najważniejszym nawozem w rolnictwie ekologicznym, zawierającym w zrównoważonym stosunku wszystkie niezbędne roślinom składniki (zwłaszcza obornik bydlęcy). W ogrodach biologicznych ma mniejsze znaczenie, gdyż większość ogrodników nie zajmuje się hodowlą zwierząt. Jeżeli jednak mamy możliwość pozyskania pewnego obornika (tzn. z czystej, pewnej hodowli, najlepiej z gospodarstwa ekologicznego, gdzie nie stosuje się hormonów i antybiotyków), to oczywiście będzie on bardzo dobrym nawozem w ogrodzie.

Lepszym rozwiązaniem jest dodanie obornika do kompostu niż bezpośrednio na zagony. Mniejsze ilości świeżego obornika kompostujemy razem z innymi odpadkami, większe natomiast oddzielnie - powstały z nich nawóz będzie służył do nawożenia np. roślin kapustnych czy dyni. W gospodarstwach ekologicznych obornik pryzmuje się przez około 6 miesięcy z zastosowaniem specjalnych roślinnych preparatów - jest on wtedy znacznie lepiej dostępny dla roślin i nie traci takich ilości wody, jakie straciłby w przypadku zwykłego kompostowania.

Zasady stosowania świeżego obornika Gleby lekkie: stosujemy częściej mniejsze dawki, 1-2 kg/m² co 2 lata możemy stosować obornik wczesną wiosną przekopujemy na głębokość około 12 cm, nieprzekopany jest narażony na straty azotu; Gleby ciężkie: stosujemy rzadziej większe dawki, 3-4 kg/m² co 3-4 lata stosujemy jesienią przekopujemy płytko, na około 8 cm aby nie utrudniać jego rozkładu. Świeży obornik na ciężkich glebach w pierwszym roku jest wykorzystywany zaledwie w 40% przez rośliny, dlatego dużo korzystniej jest stosować obornik pryzmowany lub kompostowany, który działa znacznie szybciej, gdyż jest już częściowo rozłożony.

Pewne znaczenie ma w ogrodach biologicznych suszony obornik bydlęcy, do nabycia praktycznie w każdym sklepie ogrodniczym. Można nim zastąpić dojrzały obornik i nawozić wymagające rośliny, można rozcieńczyć go z wodą (i stosować do nawożenia pogłównego) lub dodać do kompostu.

Obornik koński można stosować tak samo jak bydlęcy, chociaż zawiera nieco mniej wody. Należy od do nawozów gorących (rozgrzewa się znacznie w trakcie pryzmowania), dlatego będzie miał zastosowanie w zimnych inspektach czy np. przy uprawie ciepłolubnych ogórków. Można śmiało kompostować go razem z obornikiem bydlęcym.

Obornik świński zawiera mniej wapnia od bydlęcego ale za to sporo fosforu. Jest nawozem zimnym i podobnie jak każdy obornik powinien zostać przekompostowany lub pryzmowany przed użyciem.

Obornik owczy, kozi i króliczy są nawozami gorącymi zawierającymi spore ilości azotu, nawet dwukrotnie większe od obornika bydlęcego. Po przekompostowaniu nadają się pod uprawę bardzo żarłocznych roślin jak żadne inne.

Pomiot ptasi

Ptasie nawozy charakteryzują się dużą ilością składników pokarmowych. Można je uzyskać nawet w ogrodach, hodując kury, kaczki czy gołębie. Nawozy te najlepiej kompostować wraz z ziemią i innymi odpadkami lub w zmieszaniu z obornikiem ssaków, gdyż bardzo szybko nagrzewają się. Świeży pomiot może łatwo poparzyć korzenie roślin. W ogrodach zastosowanie będzie miał także suszony pomiot kurzy - łatwo dostępny w sklepach ogrodniczych.

Uwaga! Pomiot ptasi pochodzący z dużych, kurzych ferm nie może mieć zastosowania w ogrodzie. Zwierzęta są tam hodowane w nienaturalnych warunkach, karmi się je paszami zawierającymi antybiotyki i hormony.

Guano peruwiańskie to odchody i szczątki ptaków morskich, osadzające się od stuleci na wybrzeżach Peru, tworzące tam metrowe pokłady. Jest bardzo bogate we wszystkie składniki pokarmowe i w materię organiczną, znacznie bogatsze od pozostałych nawozów zwierzęcych. W ogrodach ekologicznych odradza się stosowania tego nawozu z kilku względów. Intensywna eksploatacja złów to poważny problem ekologiczny a transport guano z Ameryki Południowej do Europy wykorzystuje znaczne ilości energii a więc i zasobów ziemskich. Ponadto podobne efekty można uzyskać stosując rodzime pomioty ptasie, nie ma więc potrzeby na wykorzystywanie guano.

Odpady poubojowe

Największe znaczenie w ogrodach będzie miała gotowa mieszanka mączki rogowej, mączki z krwi i mączki kostnej, zawierająca kompleks składników pokarmowych i dużo materii organicznej (do 70%), 7-9% azotu, 12% tlenku fosforu(V), 0,3% tlenku potasu, 13% tlenku wapnia. Odpady poubojowe są bardzo dobrym nawozem organicznym, działającym wolno. Pewne ilości możemy dodać do kompostu, polepszając tym samym jego skład. Praktycznie jednak w każdym ogrodzie można się obejść bez odpadów poubojowych, zastępując je kompostem i obornikiem.

Znaczenie nawozów organicznych Stanowią doskonałe źródło próchnicy, zwiększającej zdolność gleby do magazynowania składników pokarmowych i poprawiającej stosunki wodno-powietrzne. Polepszają strukturę każdej gleby, także jej pojemność wodną. Są źródłem składników pokarmowych dla roślin i mikroorganizmów glebowych, dostarczają ich stopniowo w ciągu wegetacji, dzięki czemu ryzyko przenawożenia jest minimalne. Łagodzą ujemne skutki, jakie mogą wystąpić w przypadku wykorzystywania mineralnych nawozów sztucznych w ogrodzie. Większość nawozów organicznych zawiera wszelkie niezbędne roślinom składniki.

Nawozy mineralne

Nie jest prawdą, że w ogrodach czy gospodarstwach ekologicznych nie można stosować nawozów mineralnych. Naturalne nawozy mineralne i niektóre inne, działające powoli są dopuszczone w rolnictwie organicznym. Nieporozumienie wynika z faktu, iż zwykle stawia się znak równości między nawozami mineralnymi pochodzącymi z naturalnych źródeł a nawozami mineralnymi wytworzonymi sztucznie.

Nawozy mineralne mają zastosowanie jedynie tam, gdzie wystąpiły niedobory jakiegoś pierwiastka w glebie oraz np. przy przestawianiu się na metody biologiczne. W innym przypadku powinniśmy zrezygnować z ich stosowania.

Miękkie fosforyty, np. hiperfos mają zastosowanie jedynie na glebach kwaśnych, ze względu na dużą zawartość wapnia. Nie poleca się natomiast stosować w ogrodach ekologicznych szybko działających soli fosforanowych, takich jak superfosfat.

Tomasyna powstaje jako produkt uboczny przy produkcji stali, ze względu jednak na powolne działanie jest dopuszczona w rolnictwie ekologicznym. Zawiera więcej wapnia niż hiperfos, dlatego można stosować jedynie na glebach kwaśnych, wymagających wapnowania.

Kalimagnezja jest surowcem kopalnym, poddanym obróbce, dzięki której traci szkodliwy dla roślin chlor. Zawiera dużo potasu i poleca się ją stosować przy jego niedoborach oraz przy przestawieniu gospodarstwa.

Większe znaczenie w ogrodach ma popiół drzewny, z racji dostępności i bogactwa składników pokarmowych (popiół z drzew iglastych posiada mniej składników niż popiół z drzew liściastych). Jeżeli posiadamy kominek czy kocioł na drewno możemy wykorzystać powstały w nich popiół dodając go do kompostu czy też bezpośrednio na zagony. Działa powoli i w przeciwieństwie do pozostałych nawozów mineralnych ma w miarę zrównoważony skład (nie zawiera tylko azotu).

Inne nawozy

 

Z oleistych nasion rącznika wytwarza się bogaty w składniki nawóz roślinny.

Śruta rącznikowa powstaje po sprasowaniu nasion rącznika. Nie ma większego znaczenia w naszych ogrodach z racji dostępności, ponadto może wywoływać objawy alergiczne.

Wytłoki owocowe są nawozami regionalnymi i mają niską wartość nawozową, poza dużą zawartością substancji organicznej. W ogrodach biologicznych nie powinno się stosować wytłoków z owoców pryskanych środkami chemicznymi.

Nawozy z glonów morskich zawierają sporo wapnia oraz inne pierwiastki. Nawożenie dolistne roślin zwiększa ich odporność. Jeżeli mamy dostęp do glonów z niezanieczyszczonych wód, możemy je kompostować. Można też stosować gotowe preparaty z glonów, dostępne w specjalistycznych sklepach ogrodniczych.

Nawozy zielone

Czym są zielone nawozy

Nawóz zielony to zielona masa roślinna pozostawiona w glebie. Zwykle roślina przeznaczona na zielony nawóz uprawiana jest na polu, często jako poplon (międzyplon) a następnie wprowadzana do gleby. Znaczenie nawożenia zielonego dla ekologicznych metod produkcji roślinnej jest nieocenione, zwłaszcza zaś roślin motylkowych, które pozwalają utrzymać pozytywny bilans azotu w glebie.

Sposoby poprawiana żyzności gleby przy użyciu nawozów zielonych znane i stosowane są od dawna. Zwarta warstwa roślinności przeznaczonej na nawóz chroni glebę przed nadmiernym parowaniem hamując jednocześnie rozwój chwastów. Po skoszeniu czy wyrwaniu rośliny przeznacza się na kompost lub ściółkę. Rozrośnięty system korzeniowy nie tylko spulchnia i przewietrza glebę, ale wzbogaca ją dodatkowo w substancję organiczną, dlatego tam, gdzie mamy ograniczony dostęp do nawozów zwierzęcych, nawozy zielone są niezastąpionym ich zamiennikiem! Ponadto korzenie często czerpią związki pokarmowe z głębokich warstw gleby, dzięki czemu są one później dostępne dla roślin uprawnych.

Plon ziemniaków wczesnych jest wyraźnie większy, jeżeli ich uprawę poprzedza zielone nawożenie. Koniczyny i Lucerna należą ponadto do roślin gromadzących azot - plon wzrasta wprost proporcjonalnie do ilości azotu, jakie są one w stanie zgromadzić w glebie.

Nawóz zielony ma duże znaczenie np. przy zagospodarowaniu działki przy nowo wybudowanym domu. Jest on w stanie w krótkim czasie zregenerować zdegradowaną, zbitą glebę, jaka została po pracy maszyn.

Rośliny motylkowe symbiotyzują m.in. z bakteriami Rhizobium, mającymi zdolność do pobierania i wykorzystywania azotu z powietrza glebowego, który jest dostępny dla roślin. Bakterie żyją w brodawkach korzeniowych, dlatego nazywa się je bakteriami brodawkowatymi. W ciągu okresu wegetacyjnego rośliny te potrafią wprowadzić do gleby 8-12 gramów azotu na metr kwadratowy. Do motylkowych zaliczamy: koniczyny, wykę, łubin, a z roślin warzywnych groch, fasolę, soję.

Jako nawozy zielone używa się także gatunków roślin szybko rosnących, takich jak gorczyca. Jej nasiona kiełkują równie szybko jak nasiona rzeżuchy. Głębokie korzenie spulchniają glebę i pozostawiają w niej strukturę gruzełkowatą. Gorczycy nie powinno się wysiewać przed lub po kapuście, gdyż obie rośliny należą do tej samej rodziny botanicznej.

Nawozy zielone jako element zmianowania

Nawozy zielone stosować możemy wszędzie tam, gdzie zagony pozostają puste, dobieramy tylko odpowiednie gatunki roślin. Mając do dyspozycji duże powierzchnie uprawne, możemy uprawiać te rośliny w plonie głównym, co jest godne polecenia zwłaszcza na przepuszczalnych, piaszczystych glebach, które potrzebują próchnicy do zwiększenia zdolności sorpcyjnych. Wydzielamy wtedy w płodozmianie rok dla nawozu zielonego. Taka uprawa ma swoje zalety - możemy w trakcie wzrostu nawozu stopniowo go kosić, przeznaczając masę roślinną do ściółkowania zagonów. Najlepiej do uprawy w plonie głównym nadaje się łubin żółty, o bardzo głębokim systemie korzeniowym, odpowiedni praktycznie dla każdej gleby, od piaszczystej po gliniastą.

Niektóre rośliny możemy wsiać bezpośrednio w roślinę uprawną, mówimy wtedy o wsiewce poplonowej. Nadają się na nią gatunki z początku rosnące powoli i znoszące lekkie zacienienie, takie jak seradela, koniczyny, czy mieszanka koniczyny z lucerną chmielową.

Znaczenie nawozów zielonych wzbogacanie gleby w próchnicę, dzięki czemu zwiększa się jej zdolność do magazynowania wody i składników pokarmowych; poprawianie struktury gleby; podwyższenie aktywności mikrobiologicznej w glebie; źródło składników pokarmowych, zwłaszcza azotu (rośliny motylkowe); zmniejszanie erozji i wypłukiwania składników pokarmowych; zmniejszenie zachwaszczenia.

Jeżeli późnym latem siejemy po zbiorach nawozy zielone i wprowadzamy je do gleby jeszcze w tym samym roku, to mamy wtedy do czynienia z poplonem letnim. Dzięki takiej uprawie nie zmniejszamy wilgotności gleby wiosną, co miałoby miejsce w przypadku poplonu ozimego. Zaleca się stosować taką metodę przed pomidorami, ogórkami, selerami czy cebulą. Na poplony letnie możemy wykorzystać każdą jednoroczną roślinę motylkowatą, szczególnie godne polecenia są: łubin żółty i niebieski, peluszka lub ich mieszanki, np. (na 10 m²):

• 80 g wyki, 60 g grochu, 60 g bobiku, 20 g owsa;
• 150 g łubinu niebieskiego, 75 g peluszki;
• 120 g łubinu niebieskiego, 20 g peluszki, 40 g wyki, 10 g seradeli;

Dla późnych terminów siewu, od połowy sierpnia, zaleca się rośliny szybko rosnące, np. krzyżowe, facelię czy grykę. Na gleby bardzo lekkie i lekkie nadaje się gryka, seradela, łubin, wyka ozima, na gleby średnie: koniczyna inkarnatka, rzodkiew oleista, gorczyca biała, rzepak ozimy, na gleby ciężkie: nostrzyk, koniczyna biała. Ponadto słonecznik, facelia, peluszka dobrze rosną na każdej glebie.

Na poplony ozime nadają się jedynie gatunki zimotrwałe. Sieje się je późno, po zbiorze plonu głównego, a wprowadza do gleby dopiero wiosną następnego roku. Na bardzo ciężkich glebach możemy zrezygnować z nawożenia ozimego, a zamiast niego głęboko spulchnić glebę, pokryć warstwą świeżego kompostu i ściółki. Oto przykłady mieszanek poplonów ozimych (na 10 m²):

• 120 g żyta, 30 g wyki ozimej, można dodać trochę nasion szpinaku
• (mieszanka gorzowska czyli landsberska) 20 g wyki ozimej, 20 g życicy wielokwiatowej, 20 g koniczyny inkarnatki.

Gatunki zalecane na zielony nawóz

Stosowanie nawozów zielonych

Glebę , na której wysiewać będziemy zielony nawóz, należy spulchnić głęboko i w razie konieczności uzupełnić w niej składniki pokarmowe - np. pod rośliny motylkowe bardzo odpowiednim nawozem będzie popiół drzewny, nie zawierający w swoim składzie azotu.

Faza rozwojowa roślin stosowanych jako nawóz ma spore znaczenie dla ich działania, młodsze rośliny motylkowe zawierają więcej azotu, będą więc szybciej rozkładać się w glebie, nadmiernie wyrośnięte rośliny o twardych łodygach zaś znacznie wolniej.

Terminy wprowadzania masy zielonej do gleby zależą m.in. od warunków pogodowych w okresie ich wegetacji oraz od gatunku uprawianej rośliny. Większość roślin uprawianych jako poplon letni będzie zajmowała zagon przez okres około trzech miesięcy. Poplony ozime wprowadzamy do gleby między 25 IV a 5 V (dla rzepaku, rzepiku ozimego), a mieszanki żyta i mieszankę landsberską między 10 V a 20 V, chociaż oczywiście możemy to zrobić wcześniej, aby szybciej wprowadzić na zagon plon główny.

Porada Zaleca się, aby bezpośrednio po nawozach zielonych zaplanować uprawę warzyw z rozsady - gleba na której zastosowano nawóz zielony ma luźną strukturę, nasiona natomiast potrzebują do wykiełkowania gleby raczej osiadłej.

Nie bez znaczenia jest sposób wprowadzania nawozu zielonego do gleby. Oto podstawowe zasady:

1. Rzepak, gorczyca, rzodkiew oleista, facelia, rośliny które osiągają około 50 - 80 cm wysokości, należy skosić jak najniżej kosiarką czy kosą i poddać tę masę kompostowaniu, ewentualnie po rozdrobnieniu użyć jako ściółkę. Glebę wystarczy głęboko spulchnić.
2. Niewielkie ilości zielonej masy, jaką wytwarzają niskie gatunki roślin lub rośliny rosnące tylko przez krótki okres czasu, możemy przekopać na niewielką głębokość, około 5 - 10 cm. Na niewielkich zagonach można do tego celu użyć motyki. Po około 1-2 tygodniach, jeżeli jest taka konieczność przekopujemy je jeszcze raz, ale nie głębiej niż na 20 cm na lekkich glebach i nie głębiej niż na około 15 cm na glebach cięższych. Na bardzo ciężkich glebach raczej powinno unikać się takiego sposobu wprowadzania nawozu do gleby, na pozostałych stosować go jak najrzadziej. Pamiętajmy, że bezpośrednio do gleby można wprowadzać tylko niewielkie ilości masy zielonej.
3. Rośliny jare, stosowane w poplonach letnich, pozostawiamy na zimę aby przemarzły. Dopiero wczesną wiosną przekopujemy je płytko na około 5 - 15 cm.

Stosowanie nawozów

Wymagania pokarmowe roślin

Rośliny pobierają z gleby określone ilości składników pokarmowych, które następnie są z niej zabierane wraz z plonem. Aby żyzność utrzymała się na stałym, wysokim poziomie, należy te składniki uzupełniać poprzez nawożenie. Ważna jest tutaj znajomość wymagań pokarmowych poszczególnych roślin, dzięki której możemy ustalić dawki nawozów. Poniższa tabela przedstawia wymagania pokarmowe podstawowych roślin warzywnych co do makroskładników pokarmowych (składniki pobrane wraz z podanym plonem) w g/10 m² = kg/ha:

W oparciu o powyższą tabelę oraz tabelę zamieszczoną w rozdziale Nawozy można obliczyć potrzeby nawozowe naszych zagonów. W małych ogrodach łatwiej jednak stosować uproszczone metody. Stosowanie tylko i wyłącznie nawozów organicznych, głównie kompostu, minimalizuje ryzyko przenawożenia, dlatego nie musimy za bardzo martwić się zawartością składników pokarmowych w glebie, ponadto nawozy organiczne zawierają wystarczające dla roślin uprawnych ilości mikroelementów.

Potrzeby nawozowe dla uprawy współrzędnej przedstawionej w rozdziale Przykłady płodozmianów przedstawiają się następująco:

1. W pierwszym roku, przed marchwią i cebulą stosujemy wiosną kompost w ilości 2 kg/m²; po zbiorze cebuli możemy zastosować nawożenie pogłówne w ilości 2,5 l gnojówki roślinnej na m² (gnojówka zawiera niewielkie ilości składników pokarmowych).
2. W drugim roku stosujemy wiosną 1 kg kompostu/m² i 0,5 kg popiołu drzewnego/m², ewentualnie około 4-6 kg kompostu na m²; sadzonki kukurydzy można jeszcze na początku wegetacji podlać gnojówką w ilości 2,5 l/m²; przed nawozem zielonym dajemy jeszcze obornik kompostowany lub pryzmowany (ale nie świeży) w ilości 4 kg/m² lub obornik suszony 1 kg/m² lub mieszankę mączki kostnej, rogowej i z krwi w ilości 0,2 kg/m² razem z popiołem drzewnym w takiej samej dawce, tj. około 0,2 kg/m².
3. Wiosną trzeciego roku po nawozach zielonych stosujemy kompost w ilości 4 kg/m², jeżeli stosowaliśmy jesienią poprzedniego roku inne nawozy, lub jeżeli jesienią nie nawoziliśmy, teraz stosujemy kompost w dawce 10-12 kg/m²; w okresie wegetacji stosujemy jeszcze trzykrotnie gnojówkę roślinną 2,5 l/m².
4. W czwartym roku, pod ziemniaki wystarczy zastosować kompost w ilości 4 kg/m² oraz 1-2 zabiegi pogłówne (w tym jeden przed uprawą poplonu) gnojówką w dawce 2,5 l/m². Użycie obornika w tym przypadku mogłoby niekorzystnie odbić się na uprawianych współrzędnie ziołach.

Wapnowanie

Wapnowanie gleby jest zabiegiem, który w ogrodach przez wiele lat nawożonych głównie kompostem i obornikiem, można śmiało pominąć. Nawozy organiczne oraz np. popiół drzewny zawierają znaczne ilości wapnia. Kompost wzbogacony w mączkę skalną, popiół drzewny czy dolomit także zawiera spore jego ilości.

Preparaty

Mączki skalne

Mączki skalne mają w ogrodach biologicznych wiele zastosowań. Główną ich zaletą jest bogactwo mikroelementów, które stopniowo stają się przyswajalne dla roślin. Stanowią cenny dodatek do kompostu i nawozów płynnych, łagodzący nieprzyjemne zapachy. Niektóre mączki skalne mają zdolność do zatrzymywania w glebie wody i składników pokarmowych, dlatego, że składają się z frakcji ilastych, należą tu takie mączki ilaste jak bentonit czy montmorylonit - nadają się one zwłaszcza dla gleby piaszczystych. Istnieją jeszcze tzw. mączki kamienne, powstałe z granitu i bazaltu, przy czym ta ostatnia jest dostępna w Polsce („AGROZEM” Sp. z o.o., 57-300 Kłodzko, ul. Dąbrówki 7/V/8, tel: 609-542-021 e-mail agrozem@op.pl). Tabela przedstawia średni skład mączek granitowych i bazaltowych:

Dolomit.
Zmielony dolomit, choć w Polsce łatwo dostępny, nie posiada wszystkich zalet mączki skalnej - zwykle ze składników pokarmowych zawiera jedynie wapń i magnez w formie węglanowej.

 

Torf

W ogrodach często używa się torfu w sposób nieumiarkowany. Nadmierne ilości torfu zakwaszają jednak glebę, ponadto torf w naturalnej postaci praktycznie nie ma wartości nawozowej. Jedynie torf sztucznie wzbogacony w pierwiastki jest nawozem. Niezastąpioną zaletą torfu jest jego zdolność do wchłaniania ogromnych ilości wody. W ten prosty sposób można więc za jego pomocą poprawić gospodarkę wodną na ciężkich i lekkich glebach - na piaszczystych torf służy za zbiornik, na gliniastych będzie wchłaniał nadmiar wody.

Uwaga! Suchy torf wprowadzony bezpośrednio do gleby może spowodować uschnięcie sąsiadujących roślin.

W ogrodach torf powinien mieć zastosowanie jedynie u roślin bagiennych, np. różaneczników, wrzosów, hortensji. Ponieważ jednak eksploatacja zasobów torfu wiąże się z degradacją środowiska naturalnego, dobrze byłoby zastąpić go np. kompostem z liści i ściółką z kory - efekt będzie identyczny.

Kora drzew

Kora jest produktem odpadowym przemysłu papierniczego, mającym zastosowanie w ogrodach. Ściółka z kory nadaje się dla roślin wymagających kwaśnego odczynu gleby, ma też minimalną wartość nawozową. Ściółka z grubej kory bardzo dobrze hamuje rozwój chwastów i chroni glebę przed utratą wilgoci. Próchnica z kory powstaje w wyniku kompostowania rozdrobnionej kory wzbogaconej w azot - w dużych pryzmach w czasie rozkładu zmniejsza się ilość szkodliwych substancji, kwasów garbnikowych, żywic, fenoli. Taka próchnica zawiera sporo substancji organicznej i lekko kwaśny odczyn.

Słoma

Słoma, jako produkt odpadowy, jest uzyskiwana corocznie, dlatego jej pozyskanie nie wiąże się z degradacją środowiska naturalnego. Słomę można wykorzystać jako ściółkę, można ją kompostować lub użyć jej jako wkład grzewczy do zimnych inspektów. Można też wykorzystać ją w uprawie pod osłonami - rozkładająca się słoma wytwarza dwutlenek węgla.

Nawozy płynne

Nawozy płynne działają znacznie szybciej od innych nawozów organicznych, prawie natychmiastowo. Nawozimy nimi rośliny żarłoczne. W ogrodzie biologicznym największe zastosowanie jako nawóz ma gnojówka z pokrzywy. Można do niej dodać gnojówkę z żywokostu, ze skrzypu polnego, trochę mączki skalnej oraz trochę nawozu zwierzęcego, aby zwiększyć zawartość składników pokarmowych w gnojówce. Gnojówka taka przed użyciem wymaga rozcieńczenia z wodą, najlepiej deszczową, w stosunku 1:8-10.

Gnojówkę można wzbogacić mieszanką chwastów, nadają się tutaj: tasznik, rumianek, mniszek pospolity. Można dodać do niej pomiotu ptasiego, krowieńca, mączki rogowej, mączki z krwi i kości lub nawet łopatę dojrzałego kompostu.

Gnojówkę można otrzymać także z kompostu. Do beczki wsypuje się pełne wiadro dojrzałego kompostu i zalewa 10 litrami wody. Już po krótkim czasie można takim nierozcieńczonym roztworem kompostu podlewać rośliny.

Największą wartość nawozową ma gnojowica, która powstaje z odchodów zwierzęcych. W ogrodach można ją sztucznie uzyskać po prostu mieszając zwierzęce odchody z wodą i pozostawiają roztwór, aby przefermentował. Można użyć odchodów bydlęcych bez słomy, świeży lub suszony pomiot kurzy. Dodatek stanowi mączka skalna i ewentualnie trochę dzikich roślin leczniczych. Oczywiście wymaga rozcieńczenia.

Rozcieńczoną gnojówką podlewamy glebę wokół roślin w wilgotne, pochmurne dni. Nie może ona dostać się na liście! Można nią podlewać także pryzmę kompostową.

Autor: Wikibooks