Dawno temu, kiedy ludzie nie znali pisma, nie było łatwo. Chcesz coś sobie zanotować, a tu kłopot - trzeba będzie to narysować! Niektórzy twierdzą, że Mojżesz miał takie problemy.
Czy pamiętasz, jak wyglądało składanie liter w dzieciństwie? Nauka czytania, pisania... ile czasu zabierało wtedy przeczytanie jednego, krótkiego zdania!
A gdyby tak znaleźć się kilka tysięcy lat temu, kiedy nie istniał jeszcze alfabet, a ludzie nie znali pisma? Chcesz coś sobie zanotować, a tu problem - trzeba będzie to narysować...
Chcesz wysłać e-maila do znajomych - nic z tego, nie ma nawet komputerów!
Wielu krytyków Biblii długo zarzucało, że Mojżesz nie mógł spisać pierwszych pięciu ksiąg biblijnych, ponieważ w jego czasach nie istniało jeszcze pismo. Przypomnijmy, że pisarska działalność Mojżesza miała przypadać na XV wiek przed Chrystusem.[1]
A co z przekazem ustnym?
Niektórzy bibliści są zdania, że Mojżesz mógł sporządzić pewien opis wydarzeń w wersji ustnej - czyli w postaci opowiadania, które ludzie mogli przekazywać kolejnym pokoleniom. Prawdopodobnie taka właśnie forma przekazu istniała wcześniej, zanim ludzie zaczęli pisać.[2]
Takie rozwiązanie rodzi jednak kilka problemów.
- Po pierwsze taki przekaz informacji jest obarczony dużą zmiennością treści. Kolejne pokolenia mogłyby dodawać coś od siebie lub zmieniać pewne zasady, które im nie pasowały. Przekaz ustny daje duże pole do popisu dla radosnej twórczości osób, które przekazują informacje w takiej formie.
Kilkaset lat później, któreś kolejne pokolenie miałoby zapisać po raz pierwszy te wszystkie historie. Czy byłyby one wówczas wiarygodnym źródłem informacji? Czy można by nazwać je Słowem Bożym przekazanym Mojżeszowi i darzyć zaufaniem? Myślę, że zaufanie do takiej formy przekazu musiałoby być bardzo ograniczone.
- Powstaje jednak większy problem. W Księgach Mojżeszowych znajdujemy wyraźne stwierdzenia, mówiące o tym, że Mojżesz osobiście spisał Słowo Boże: "Gdy Mojżesz zakończył całkowicie pisanie tego Prawa w księdze, rozkazał lewitom noszącym Arkę Przymierza Pańskiego: Weźcie tę Księgę Prawa i połóżcie ją obok Arki Przymierza Pana, Boga waszego (...)"[3].
Gdyby w czasach Mojżesza nie istniało pismo, opis ten (oraz inne, podobne) - trzeba by uznać za fałszywy!
- Umiejętność pisania dotyczy nie tylko Mojżesza. "Mojżesz zaś zszedł z góry z dwiema tablicami świadectwa w swym ręku, a tablice były zapisane na obu stronach, zapisane na jednej i na drugiej stronie. Tablice te były dziełem Bożym, a pismo na nich było pismem Boga, wyrytym na tablicach"[4].
Czy Bóg zapisałby coś dla człowieka, gdyby ten nie potrafił czytać? A może tytuł tego artykułu powinien brzmieć: Czy Bóg potrafił pisać?
Pytanie o istnienie pisma w czasach Mojżesza jest więc faktycznie pytaniem o wiarygodność sprawozdania Pisma Świętego.
Pismo obrazkowe
Oczywiście różne sposoby zapisu informacji istniały dużo wcześniej - przed czasami Mojżesza. Były to jednak pisma piktograficzne (obrazkowe) lub wykorzystujące elementy piktograficzne. Takiego systemu ludzie używali między innymi do tworzenia spisu dobytku, czy do zawierania umów. Jednak w ten sposób trudno było wyrażać pojęcia abstrakcyjne, czy bardziej rozbudowane myśli. Dlatego możliwości zastosowania takiego rodzaju pisma były mocno ograniczone.[5]
Czy pierwsze księgi Biblii mogły powstać w "obrazkach"? Ten pomysł powodowałby dużo trudności! Czytając księgi biblijne, znajdujemy tam wiele myśli, opisów - które nie nadają się do takiej formy zapisu.
Gdyby więc część Pisma Świętego miała być zapisana jednym z tak wczesnych pism - trzeba by uznać, że późniejszy zapis alfabetyczny wiązał się z dodaniem wielu treści. Byłaby to sytuacja niewiele lepsza, niż ustny przekaz treści.
Pismo alfabetyczne
Trzeba przyznać, że największym przełomem w rozwoju pisma jest zastosowanie alfabetu. Wówczas każdy znak odpowiada określonym dźwiękom w mowie. Dopiero wtedy pisarz uzyskuje pełną swobodę wyrażania myśli. Zastosowanie przez Mojżesza pisma alfabetycznego jest więc jedynym satysfakcjonującym rozwiązaniem.
Właśnie dlatego przez wiele lat krytyka Biblii opierała się w dużej mierze na twierdzeniu, że w czasach Mojżesza pismo alfabetyczne nie było jeszcze znane. Trzeba przyznać, że był to naprawdę poważny zarzut.[6]
Zwróćmy jednak uwagę, na jakiej podstawie twierdzono, że alfabet nie został jeszcze wynaleziony? Otóż archeologia nie dostarczyła żadnego innego przykładu pisma alfabetycznego z tamtego okresu. Zauważmy więc paradoks, że wszelkie oskarżenia nie opierały się na dowodach, ale na braku jakichkolwiek dowodów...
Dodajmy do tego jeden fakt. Współczesna archeologia uznaje, że dotychczas udało się odkryć około 1 % rzeczy, które są do odkrycia w tej dziedzinie nauki.[7] Czy zatem brak dowodów istnienia pisma wśród 1 % możliwych do przeprowadzenia badań może być podstawą do krytyki Biblii?
Przez wiele lat toczyło się wiele dyskusji na ten temat.
Przełomowe odkrycie
Jednym z najważniejszych odkryć w tym zakresie okazały się badania prowadzone w Serabit El-Chadim na Półwyspie Synajskim. Znaleziono tam pierwsze pismo alfabetyczne - pochodzące z 1900-1500 roku przed Chrystusem. Nazywa się je pismem protosynaickim, a wśród odkrywców wymienia się zazwyczaj osobę Flindersa Patrie.[8]
Warto zwrócić też uwagę na fakt, że było to pismo zdecydowanie odmienne od egipskich hieroglifów, czy mezopotamskiego pisma klinowego.[9] Jednak można znaleźć pewne nawiązanie jego charakteru do koncepcji egipskiej. Otóż zapisywane znaki były nośnikiem informacji jedynie o spółgłoskach, podczas gdy samogłoski należało dobierać samodzielnie podczas odczytywania tekstu. Taki system występuje również obecnie w języku hebrajskim. Jednak można doszukiwać się tutaj podobieństwa do zapisu egipskiego. Otóż do zapisu nazw własnych (głównie imion i nazw semickich) stosowano tam od czasów XII dynastii dodatkowych 25 znaków określających spółgłoski. Ten system był najwyraźniej "inspiracją" do stworzenia semickiego alfabetu spółgłoskowego.[10]
Śledząc kolejne odkrycia - badacze dochodzą do wniosku, że te pierwsze próby użycia alfabetu doprowadziły z czasem do rozwoju pisma starohebrajskiego (zwanego też kanaańskim lub fenickim).[11]
Z tego samego okresu pochodzi też inne pismo alfabetyczne - ugaryckie. Odkrycia dokonał C. F. A. Schaeffer w Ras Szamra. Było ono jednak pisane alfabetem klinowym, dlatego nie przypuszcza się, żeby Mojżesz korzystał z tego systemu zapisu.[12] Znaleziska te pokazują jednak, że istnienie alfabetu przed XV wiekiem przed Chr. nie jest niczym absurdalnym.
Wnioski
Najwyraźniej więc Mojżesz nie miał żadnych wymówek, aby nauczyć się pisać.
Zastanawiam się tylko, czy to był przypadek, że pismo w wersji alfabetycznej pojawiło się "na moment" przed powołaniem Mojżesza na proroka, który miał zapisać Boże Słowo dla ludzi? Czy to był zbieg okoliczności, że pierwszy alfabet ukazał się właśnie w rejonie, gdzie Mojżesz miał spisać pierwsze księgi? Myślę, że nie. Myślę, Bóg działa bardzo precyzyjnie i był w stanie natchnąć wcześniejsze pokolenia ludzi do opracowania pisma, które w czasach Mojżesza posłużyło do utrwalenia Biblii.
Przypisy
[1] "Technika pisania Ksiąg Świętych" w: Z. Łyko: Wstęp do Pisma Świętego, Instytut Wydawniczy "Znaki Czasu", Warszawa 1987
[2] "Pismo, pisarz, pisać" w: F. Rienecker, G. Maier: Leksykon biblijny, Oficyna Wydawnicza VOCATIO, Warszawa 2008
[3] Pwt 31 24-26 w: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w Przekładzie Języków Oryginalnych (Biblia Tysiąclecia), Wydawnictwo Pallottinum, Poznań-Warszawa 1990
[4] Wj 32,15-16 w: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w Przekładzie Języków Oryginalnych (Biblia Tysiąclecia), Wydawnictwo Pallottinum, Poznań-Warszawa 1990
[5] - "Mezopotamia od początku osadnictwa do powstania cywilizacji" w: A. Ziółkowski: Historia powszechna - Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011
- "Działalność literacka Mojżesza na tle piśmiennictwa jego epoki" w: M. Tarasiuk: Pojęcie Mesjasza w okresie przedmonarchicznym, SIGMA TEMPORIS, Podkowa Leśna 2004
[6] "Spór wokół Pięcioksięgu Mojżesza" oraz "Działalność literacka Mojżesza na tle piśmiennictwa jego epoki" w: M. Tarasiuk: Pojęcie Mesjasza w okresie przedmonarchicznym, SIGMA TEMPORIS, Podkowa Leśna 2004
[7] "Czy historia przedstawiona w Biblii znajduje popracie w archeologii?" w: W. Kaiser., P. Davids, F. Bruce, M. Brauch: Trudne fragmenty Biblii, Oficyna Wydawnicza Vocatio, Warszawa 2011
[8] - "Społeczeństwo i kultura Lewantu w późnej epoce brązu. Powstanie pisma alfabetycznego" w: A. Ziółkowski: Historia powszechna - Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011
- "Pismo" w: P. Pachciarek, W. Chrostowski: Encyklopedia biblijna, Oficyna Wydawnicza VOCATIO, Warszawa 2004
- "Alfabet", "Wykopaliska" oraz "Ras Szamra" w: F. Rienecker, G. Maier: Leksykon biblijny, Oficyna Wydawnicza VOCATIO, Warszawa 2008
- "Technika pisania Ksiąg Świętych" w: Z. Łyko: Wstęp do Pisma Świętego, Instytut Wydawniczy "Znaki Czasu", Warszawa 1987
- "Działalność literacka Mojżesza na tle piśmiennictwa jego epoki" w: M. Tarasiuk: Pojęcie Mesjasza w okresie przedmonarchicznym, SIGMA TEMPORIS, Podkowa Leśna 2004
[9] "Technika pisania Ksiąg Świętych" w: Z. Łyko: Wstęp do Pisma Świętego, Instytut Wydawniczy "Znaki Czasu", Warszawa 1987
[10] - "Społeczeństwo i kultura Lewantu w późnej epoce brązu. Powstanie pisma alfabetycznego" w: A. Ziółkowski: Historia powszechna - Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011
- "Pismo" w: P. Pachciarek, W. Chrostowski: Encyklopedia biblijna, Oficyna Wydawnicza VOCATIO, Warszawa 2004
[11] - "Działalność literacka Mojżesza na tle piśmiennictwa jego epoki" w: M. Tarasiuk: Pojęcie Mesjasza w okresie przedmonarchicznym, SIGMA TEMPORIS, Podkowa Leśna 2004
- "Technika pisania Ksiąg Świętych" w: Z. Łyko: Wstęp do Pisma Świętego, Instytut Wydawniczy "Znaki Czasu", Warszawa 1987
[12] "Technika pisania Ksiąg Świętych" w: Z. Łyko: Wstęp do Pisma Świętego, Instytut Wydawniczy "Znaki Czasu", Warszawa 1987
Źródło: http://biblijny.net/009/art.html