Można w nich zmienić bardzo wiele i bardzo szybko. W dostatku nie trzeba ponosić zbędnych kosztów, wystarczy tylko bardziej efektywnie wykorzystywać zasoby i usprawnić pewne procesy. Ale po co zmieniać to co jest dobre (dla wszystkich, tylko nie dla ucznia)? Bo zmiany oznaczają postęp, a postęp oznacza lepszą przyszłość. Dlaczego więc zarządcy placówek edukacyjnych do stopnia średniego nie potrafią skutecznie wprowadzać pożądanych zmian, a skupiają się tylko na działaniu doraźnym?
Problem nie leży tylko w zarządzaniu poszczególnymi placówkami, ale też w budowie systemu polskiej edukacji. Dlatego zanim zacznie się wprowadzać poważniejsze zmiany w szkołach trzeba zreformować system. I to nie w taki sposób, jak to się robi obecnie, zmieniając zakres materiału egzaminu maturalnego, czy ciągłość nauki na zajęciach historii. Tu trzeba fundamentalnych zmian i określenia pewnych zasad. Niestety jest to obecnie niemożliwe, ze względu na brak chęci ze strony ustawodawcy. Niemniej jednak niektóre zmiany da się wprowadzić bez ingerowania w prawo. O tym właśnie jest ten artykuł. Dlatego postanowiłem przedstawić listę najważniejszych zmian, które (moim zdaniem) trzeba przeprowadzić zarówno na szczeblu ustawy jak i można je przeprowadzić w konkretnych placówkach edukacyjnych. Mam nadzieję, że większość z nich za jakiś czas zostanie wdrożona do systemu szkolnictwa, co z pewnością zwiększy jego efektywność.
Zmiany, które trzeba wprowadzić w systemie edukacji
1. Podejście do ucznia – powinno być kompletnie inne. Moim zdaniem ucznia (a raczej jego rodziców) trzeba traktować jak klientów, a nie kogoś, kto i tak musi skorzystać z usług edukacji. Niektórzy myślą, że edukacja jest bezpłatna, więc uczniowie mają się podporządkować bez żadnych sprzeciwów. Otóż, za edukację młodego pokolenia płaci starsze pokolenie (nie tylko rodzice) w formie podatków. Dlatego mamy prawo domagać się gospodarności w zarządzaniu tymi pieniędzmi. Niestety system redystrybucji nie pokazuje prawdziwego płatnika. Gdyby rodzice płacili bezpośrednio szkołom cała sytuacja wyglądałaby inaczej i zarządcy musieliby się liczyć z klientami. Dobrze wygląda to na przykładzie szkół językowych – płacisz i usługa zostaje wykonana, a gdy masz jakieś zastrzeżenia wystarczy krótka rozmowa rodzica z dyrektorem, aby problem został rozwiązany. Gdy w szkole publicznej rodzic chce rozwiązać jakiś problem… w każdym razie jest to wielkie oburzenie, że „(…) ktoś ma czelność przychodzić, bo niby jest jakiś problem. Jaki problem? U nas nie ma problemów.”. Gdyby szkoły zgodnie z zasadą wolnej konkurencji musiały się starać o pieniądze potencjalnych uczniów i nie dawałoby to gwarancji, że wybiorą oni tę placówkę na cały cykl edukacyjny, to uczniowie mogliby być traktowani jak np. w salonach operatora telefonii komórkowej – indywidualnie. To jest o wiele lepsze podejście, wytwarza więź pomiędzy dostawcą (marką) a odbiorcą.
2. System finansowania placówek – może zrobienie czegoś na wzór OFE z systemu edukacji byłoby nieodpowiedzialne, ale system śledzenia pieniędzy konkretnych podatników (rodziców) powinien być. Wtedy można by zrealizować postulat pierwszy – wiadomo, kto płaci. Poza tym finansowanie powinno być rozłożone na dwa stopnie: podstawowy (ilość pieniędzy na jednego ucznia jest stała dla wszystkich placówek) i dodatkowy (dodatkowe pieniądze dla najbiedniejszych palcówek, dla zdolnych uczniów, za jakość obsługi – oceniane niezależnie). Dzięki temu efektywniejsze placówki dostaną więcej. A efektywność oznacza lepsze traktowanie ucznia i rodzica a także wydajniejszy proces nauki.
3. Podstawa programowa – o niej można dużo mówić. Może po prostu powinna być bardziej spójna? Bo w realnym świecie „program” to jedno, nauka to drugie. Dla nauczycieli ważne jest, aby zrealizować „podstawę” i nic więcej. Uczniom zależy tylko na wiedzy, która przyda się w życiu. A obecnie są bombardowani informacjami, które nie mają żadnego odniesienia do rzeczywistości, a prawdopodobieństwo ich wykorzystania w przyszłości wynosi statystycznie ponad 1:10.000. Są przecież, gdzieś granice ogólnego kształcenia. Ogólnie oznacza ogólnie a nie dokładnie. Szczególnie, gdy są to już ostatnie lata edukacji w systemie szkół. W dodatku podstawa programowa na każdy rok powinna (moim zdaniem) być homogeniczna dla całego okresu edukacji i jednocześnie podzielna, co oznacza, że każdy rok można zrealizować w innej placówce bez ponoszenia nakładów na nadrabianie braków wiedzy.
4. Restrukturyzacja personelu – coś, co powinno być już dawno zrobione. Przede wszystkim należy podnieść wynagrodzenia nauczycielom. Powinni zarabiać co najmniej dwa razy więcej, jeśli chcemy, aby jakość świadczonych przez nich usług była wysoka i aby angażowali się w swoją pracę. Bo jak do tej pory to „pensja” nie zachęca do niczego, a przecież powinna być elementem motywującym. Po drugie należy odmłodzić kadrę. Młodzi ludzie mają większe szanse na zrozumienie młodzieży i są w stanie efektywniej przekazywać swoja wiedzę. Osoby starsze i młodzież łączy zbyt duża luka wiekowa, aby mogli oni efektywnie współpracować. Poza tym „stara gwardia” mimo swojego doświadczenie nie zawsze jest nastawiona na współpracę, a raczej na „poddanie się ich woli”.
Zmiany, które można wprowadzić w poszczególnych placówkach już teraz
1. Usprawnienie obiegu informacji – podstawa do zmian w każdej placówce. W większości obieg informacji przebiega przez kanały nieoficjalne, czyli między układami koleżeńskimi, zamiast przybrać bardziej oficjalną formę. Chodzi oto, aby kadra zarządzająca interesowała się tym, co dzieje się w placówce na poziomie odbiorców (uczniów). I choć obecnie nie jest w tej materii źle, to niewielkim kosztem może być jeszcze lepiej. Można ewidencjonować uczniów szkoły biorącej udział w różnych konkursach, olimpiadach, turniejach i jeśli ci przechodzą do kolejnych etapów, można im pomóc, np. kupić książki do biblioteki o tematyce danego konkursu, zakupić sprzęt sportowy lub zwrócić pieniądze za wyjazdy. Można też utworzyć listę osób, które mają jakieś problemy i im pomagać (głównie chodzi o problemy socjalne), a nie reagować, gdy często jest już za późno. Poza tym usprawni to pracę sekretariatu, który często na prośbę dotyczącej podstemplowania jakiegoś dokumentu odpowiada: „proszę zostawić i przyjść jutro”. Pomoże to też wykryć, którzy uczniowie wnoszą najwięcej wartości dodanej dla szkoły i odpowiednio ich nagrodzić, a tych, którzy wnoszą jej najmniej, odpowiednio zachęcić do aktywniejszej działalności.
2. Redukcja zbędnych etatów – szczególnie administracyjnych. Zdarzają się sytuacje, gdy są 3 sekretarki, a żadna z nich nic nie robi. Osobiście uważam, że dobre zaplanowanie ich pracy pozwoli tę liczbę zmniejszyć do dwóch i nawet przy największym natłoku informacji te dobrze zorganizowane osoby sobie poradzą. Są też nauczyciele (często na wcześniejszej emeryturze), którzy pracują na np. 3/18 etatu. Zamiast przydzielić to komuś z aktywnych zawodowo nauczycieli to zatrudnia się ich często „po znajomości”. I tak oto daje się pracę, a zmniejsza ogólną efektywność placówki. A przecież dobry rozkład zajęć to zarówno korzyść dla ucznia i nauczyciela (który pracuje w kilku szkołach, choć nie powinien, ale zmusza go do tego sytuacja majątkowa). Na szczęście część szkół realizuje ten postulat i stara się o efektywność zatrudnienia.
3. Zachęcanie do niezależnych inicjatyw – nie tylko uczniów, nauczycieli, ale też inne organizacje związane z edukacją, np. kuratoria. Wydaje się niemożliwe? A jednak – inicjatywa może iść w każdym kierunku, a wartościowe pomysły naprawdę mogą być realizowane nie tylko z inicjatywy wyższej instancji albo wewnątrz placówki. Wydaje mi się, że szkoły są miejscem, skąd mogą wypływać ciekawe inicjatywy prosto od uczniów, które mogą być potem czymś ciekawym, wydarzeniem na skalę regionu. I tu można pokazać prekursora – II LO w Białymstoku, którego dyrektor zachęcił prezydenta miasta do organizacji koncertu dla laureatów i finalistów olimpiad i turniejów. Nie wiem jak to jest w innych częściach Polski, ale takie inicjatywy są raczej rzadkością, a szkoda.
4. Inwestycja w kapitał ludzki – pięta achillesowa części placówek. Nie dbając o uczniów przyczyniają się do powstawania negatywnej opinii o tych palcówkach (pomijamy takie szkoły, do których trafia tzw. „trudna młodzież”) przez co te mają problemy z rekrutacją, ze względu na mniejsze zainteresowanie taką placówką. Często próby dementowania nie pomagają. Dlatego szkoła powinna wytworzyć więź z uczniem na takiej samej zasadzie jak buduje się przywiązanie do marki. Dzięki temu absolwenci sami będą zachęcali do wyboru tej szkoły młodszych znajomych. I to obniża koszty reklamy. Niektóre szkoły wykorzystują strategie budowania marki, choć nie w taki sposób jak robią to przedsiębiorstwa, co jest błędem.
5. Wspieranie kreatywności i innowacyjności – niewiele zarządzający placówkami maja w tej sprawie do powiedzenia. Ogranicza ich niestety podstawa programowa i wytyczne MEN. Ale i ten problem da się rozwiązać – wystarczy stworzyć interesujące zajęcia dodatkowe, które będą nastawione nie na „produkcję” finalistów i laureatów, ale dobrych pracowników. Oznacza to doskonalenie tych elementów wiedzy z danego przedmiotu, które będą później wykorzystywane zawodowo. Oczywiście dotyczy to szkół średnich, co też może wydawać się niepotrzebna na tak wczesnym etapie życia. Otóż, im wcześniej tym lepiej. Poza tym to całkiem dobra promocja placówki: „pomagamy nie tylko zdać maturę i dostać się na studia – pomagamy być konkurencyjnym.”.
Wymieniłem wyżej wszystko co uważam, za ważne, ale może nie najważniejsze. Bazuje na własnych doświadczeniach z systemem szkolnictwa i systemach organizacyjnych szkół, które ukończyłem. Wiem, że są to informacje niepełne i często jest zaznaczony tylko mój punkt widzenia, co sprawia, że artykuł jest subiektywny. Być może w innych częściach Polski stosuje się opisane przeze mnie propozycje zmian, jednak tam, gdzie ja mieszkam, postępuje to raczej niemrawo. Jednak porusza on sporo płaszczyzn organizacyjnych szkolnictwa, które wymagają dyskusji. A odpowiedzą na te pytanie jest chęć zmian, kreatywność, zaangażowanie i uczynność ludzi ze szkołą związanych. I miejmy nadzieję, że ta odpowiedź będzie pozytywna dla kolejnych pokoleń.
Źródło: http://blog.viixpublish.info/2009/06/20/co-mozna-zmienic-w-polskich-szkolach/