Moralne zasady moskiewskich księży zostały ostatecznie zniszczone przez komunizm. Dziesiątki tysięcy kapłanów, którzy odmówili współpracy ze służbami specjalnymi ZSRR, umarło w lagrach. Cerkiew moskiewska powróciła do stanu sprzed XV wieku, stając się jednym z oddziałów NKWD, a później KGB.
25 lipca do Ukrainy przybędzie patriarcha Konstantynopola Bartłomiej I. Weźmie udział świętowaniu 1020. rocznicy chrztu Ukrainy, który miał miejsce w 988 roku. Uroczystości z okazji rocznicy odbywają się na całej Ukrainie od 10 lipca, jednak oficjalna ceremonia z udziałem patriarchy konstantynopolskiego i moskiewskiego rozpocznie się w Kijowie właśnie 25 lipca.
Uroczystości odbędą się bez udziału metropolitów ukraińskich. Ponieważ żadna prawosławna cerkiew na Ukrainie nie jest legalna, patriarcha konstantynopolski nie może świętować wraz z nimi. Legalne na Ukrainie są ukraińska prawosławna cerkiew (moskiewskiego patriarchatu) oraz Kościół katolicki, w strukturach którego znajduje się ukraińska cerkiew grecko-katolicka. Udział moskiewskiego patriarchy w ceremonii wywołał ostrą kontrowersję. „Patriarcha czy generał KGB?” – pyta ukraińska prasa. Patriarcha konstantynopolski ostatni raz odwiedził Ukrainę w 1654 roku, na parę miesięcy przed tragedią Ukraińców, do której przyczyniła się umowa perejasławska między Bohdanem Chmielnickim i rosyjskim carem.
Na uroczystości do Kijowa na zaproszenia prezydenta Wiktora Juszczenki przybędą inne patriarchowie świata. Wśród nich gruziński katolikos Eliasz II.
Prawosławna Ukraina
Według badań socjologicznych przeprowadzonych w 2006 roku 30 proc. Ukraińców stwierdziło swą przynależność do prawosławnej cerkwi (kijowskiego patriarchatu). 20,5 proc. - do cerkwi prawosławnej moskiewskiego patriarchatu, niecałe 8 proc. - do Kościoła grekokatolickiego, a blisko 1,5 proc. - do ukraińskiej prawosławnej autokefalicznej cerkwi. 26 proc. nie należy do żadnego kościoła.
Według cerkwi na Ukrainie około połowy wszystkich zarejestrowanych związków religijnych na Ukrainie należy do ukraińskiej cerkwi prawosławnej (moskiewskiego patriarchatu). Liczy ona 9695 parafii. Ukraińska cerkiew grecko-katolicka składa się z 3438, a ukraińska cerkiew prawosławna (patriarchatu kijowskiego) - ponad 4000 parafii. Najmniej liczebną jest ukraińska prawosławna autokefaliczna cerkiew, która stanowi ponad tysiąc parafii. Ale parafia to jeszcze nie wierni. Dlatego statystyka parafii różni się od badań socjologicznych. Wiernych na Ukrainie ma także Kościół Katolicki i protestanci.
Greko-katolicy przeważnie mieszkają w zachodniej części państwa w trzech obwodach: lwowskim, stanisławowskim i tarnopolskim, a także w Kijowie. Zdecydowana większość mieszkańców Kijowa uważa siebie za wiernych ukraińskiej prawosławnej cerkwi (kijowskiego patriarchatu). Natomiast Wołyń, południowa i wschodnia część Ukrainy to są parafii moskiewskiej cerkwi prawosławnej.
Krwawa historia początków chrześcijaństwa na Ukrainie
Historia chrześcijaństwa na Ukrainie, jak i w Rzymie zaczynała się od męczennictwa. Dziki kraj, którego wschodnim sąsiadem według dawnych geografów były biblijne narody Goga i Magoga, odwiedził jeden z dwunastu apostołów Chrystusa – św. Andrzej. Ruszywszy na północ w kraj Hiperborejów dla głoszenia tam Ewangelii, św. Andrzej został ukrzyżowany przez Scytów. Na pierwszym soborze w Nicei w 325 roku był scytyjski biskup - więc być może był to efekt misji św. Andrzeja. Chrzest Scytów tłumaczony jest także działalnością misjonarską Św. Klemensa I lub Klemensa Rzymskiego, który zmarł około roku 100 na Krymie. Klemens I, w latach 88 - 97 papież, był czwartym biskupem Rzymu, po św. Piotrze, Linusie i Anaklecie. Za działalność w Rzymie był zesłany do Krymu
przez cesarza Trajana. Według opowieści, św. Klemens nawrócił kilka tysięcy Scytów. Zginął śmiercią męczennika: do jego szyi przywiązano kotwicę i rzucono go w morze.
Do 988 roku, czyli do czasu oficjalnego chrztu i uznania chrześcijaństwa za religię państwową, w Kijowie były już świątynie chrześcijańskie. Babcia księcia kijowskiego, chrzciciela Rusi Włodzimierza, księżna Olga, również była chrześcijanką.
Głównym problemem cerkwi kijowskiej tamego czasu była hierarchia grecka. Ponieważ chrzest Rusi odbył się za pośrednictwem Konstantynopola, to chytrzy Bizantyjczycy wszystkie stanowiska obsadzili swymi ludźmi.
W 1169 roku Kijów został totalnie zniszczony przez dzikie plemiona księstwa Suzdalskiego, na czele którego stał potomek księcia Włodzimierza Andrej Boholubskiej. Suzdal był zawiązkiem późniejszego księstwa Moskiewskiego. Owe wydarzenie można uważać za początek historii moskiewskiej cerkwi prawosławnej, ponieważ suzdalski władca zrabował kijowskie cerkwie i razem z obrazami sprowadził na północ popów. W 1241 roku Kijów został ponownie zniszczony, tym razem przez Mongołów, a na północy kwitła satelita Złotej Ordy Mongołów – carstwo moskiewskie. Cerkiew moskiewska coraz bardziej pretendowała do zajęcia miejsca w życiu sakralnym słowian wschodnich. Na krótki czas centrum cerkwi na Rusi było Księstwo Halicko-Wołyńskie, ale po zniszczeniu go przez Mongołów, we wschodniej części Europy najsilniejszą pozycję zyskał metropolita moskiewski. Głównymi zwierzchnikami metropolity moskiewskiego był car i rodzina władców mongolskich. To o nich i ich zdrowie na nabożeństwach modlili się wierni. W tych czasach powstał patriarchat moskiewski.
Moskiewska cerkiew jako narzędzie administracyjno-państwowe
Tak jak ostatnich władców Księstwa Halicko-Wołyńskiego koronowali katoliccy papieże, tak patriarcha konstantynopolski postanowił koronować carów moskiewskich. Według prawa cerkiewnego, metropolitę wyznacza patriarcha, ale w Moskwie było inaczej. Sytuację dobrze ilustruje przykład z historii. W 1448 roku car moskiewski naznaczył miejscowego metropolitę Iowa, a biskupi nominowali go na stanowisko. Patriarcha konstantynopolski był w zbulwersowany, ponieważ w chrześcijańskim świecie tego czasu było to czymś niezwykłym. Od 1495 roku przy święceniach biskup zobowiązany był już uznawać metropolitę zatwierdzonego przez cara.
Warto też wspomnieć o sfałszowanym dokumencie, w którym patriarcha konstantynopolski uznawał koronację Iwana Groźnego. Gdy Konstantynopol odmówił uznać Iwana IV za cara, to władze w Moskwie podrobiły nominację i rozesłali ją po świecie prawosławnym. Fakt falsyfikacji potwierdzili znani historycy, ponieważ dokument przetrwała do dziś.
Kiedy moskiewscy bojarzy zmęczyli się jeżdzeniem z łapówkami do patriarchów w celu załatwieniu różnych spraw, postanowili ustanowić własnego patriarchę. Ale legalne nadanie patriarchatu Moskwie nie było łatwym zadaniem. W 1588 roku do Moskwy zaproszono więc patriarchę konstantynopolskiego Jeremiasza. Za odmowę zgody na ustanowienie moskiewskiego patriarchy Jeremiasz i jego ludzie spędzili pół roku w wiezieniu. Nieugięty patriarcha podpisał dokumenty o uznaniu patriarchy moskiewskiego dopiero wtedy, gdy Moskale chcieli wszystkich utopić w rzece.
Od tego czasu postępowanie cerkwi moskiewskiej nie zbytnio zmieniło się. Moralne zasady moskiewskich księży zostały ostatecznie zniszczone przez komunizm. Dziesiątki tysięcy kapłanów, którzy odmówili współpracy ze służbami specjalnymi ZSRR, umarło w lagrach. Cerkiew moskiewska powróciła do stanu sprzed XV wieku, stając się jednym z oddziałów NKWD, a później KGB.
Prawdziwym kontynuatorem tradycji, wywodzącej się z chrztu Rusi w 988 roku, była inna hierarchia cerkiewna.
Los cerkwi ukraińskiej
Od XIII dyplomacja księstw, powstałych po zrujnowaniu Rusi Kijowskiej przez suzdalskie plemiona, nawiązywała kontakty z Rzymem dla zawarcia unii cerkiewnej. Widząc niebezpieczeństwo ze strony Moskwy, w 1596 roku zawarto unię brzeską, w ramach której hierarchia dawnej metropolii kijowskiej uznała zwierzchnictwo papieża. Tak prawdziwa hierarchia metropolii kijowskiej przekształciła się w dzisiejszą cerkiew grecko-katolicką. Unię poparli wszyscy biskupi ziem ruskich, obecnie znajdujących się w Białorusi i na Ukrainie.
W latach 1620 kozacy przywieźli do Kijowa patriarchę jerozolimskiego, który wyświęcił równoległą hierarchę prawosławną, a także wyświęcił nowego metropolitę. Z czasem nowo utworzona hierarchia prawosławna wchłonięta została przez patriarchat moskiewski, a unitów zniszczono z pomocą kozaków i hajdamaków. Momentem kulminacyjnym była Koliszczyzna, podczas której hajdamacy wyrżnęli na znacznym obszarze Ukrainy wszystkich unitów.
Po rewolucji bolszewickiej, w latach 1918-1920, na Ukrainie powstała prawosławna cerkiew autokefaliczna. Była to próba reanimacji ukraińskiej hierarchii prawosławnej wolnej od wpływów moskiewskiego patriarchatu. Ale po okupacji Ukrainy przez bolszewików cerkiew została totalnie zniszczona. Niektóre jej parafii ocalały w Polce i na Białorusi, a także na emigracji w USA i Kanadzie.
Podobna próba odłączenia się od moskiewskiego patriarchatu miała miejsce po upadku ZSRR. Grupa biskupów ogłosiła zerwanie kontaktów z Moskwą i założyła cerkiew, znaną dziś jako ukraińska cerkiew prawosławna (kijowskiego patriarchatu). Jednocześnie na Ukraine funkcjonuje hierarchia ukraińskiej prawosławnej cerkwi (moskiewskiego patriarchatu), miejsce zbuntowanych biskupów zajęli inni. Wraz z odzyskaniem niepodległości przez Ukrainę utworzono także ukraińską prawosławną autokefaliczną cerkiew.
Rozmaitość cerkwi na Ukrainie nie sprzyja konsolidacji państwa. Najsilniejszą pozycję zajmuje prawosławna cerkiew patriarchatu moskiewskiego, która jest dziś rosyjską „piątą kolumną” na Ukrainie. Za pośrednictwem moskiewskich popów szerzy się dziś prorosyjska agitacja, stwarza się negatywny wizerunek Kościoła katolickiego i Watykanu. Mimo wszystko jest to jedyna legalna cerkiew na Ukrainie, którą uznają inni patriarchowie świata prawos
Zobacz też
Źródło: Jan Matkowski