Ocalmy od zapomnienia. I cóż z tego, że nogi są sprawne, gdy się ma na nich podarte buty?
Po mokrej jesieni przyszła mroźna zima. I cóż z tego że nogi są sprawne, gdy się ma na nich podarte buty? W mróz to przecież jak kalectwo. Cały kłopot był w tym, że Bronek miał małe stopy. Stare półbuty zdarł ostatecznie na żwirze przy nasypie kolejowym IG Farben. Graber szukał nawet u sąsiadów, w końcu jednak znalazł w piwnicy stare buty syna jeszcze z czasów szkolnych wycieczek. Podeszwy trochę starte, ale z grubej skóry i sporo jeszcze wytrzymają, a poza tym ciepłe, sznurowane i w sam raz na bronkowy rozmiar. No tak, były jeszcze wysokie buty z błyszczącymi cholewami, które Graber kupił, gdy Helmut został drużynowym w Hitlerjugend, ale przecież nie mógł ich dać Polakowi teraz, kiedy wokół było pełno wojska i esesmanów z różnych formacji, a poza tym chodzić w takich po gospodarstwie…
Od jesieni po wschodniej stronie zaczęły się roboty ziemne przy umocnieniach. Pracowali najpierw ci z Todta i Arbeitsdienstu, a potem także jeńcy. Przejeżdżały kolumny zmęczonego Wehrmachtu, wracały kolumny sanitarne rannych i kalekich. Graberowie obserwowali ich w milczeniu, jakby nieuważnie – mimochodem i gromadzili w spiżarni wszelkie możliwe wiktuały od suchej kiełbasy uwędzonej słoniny po konfitury. Ruch na drogach nie ustawał nawet w święta i nowy rok; samoloty potrafiły huczeć nawet w nocy. Wojna nasilała się wraz z zimą. Na szczęście gospodarstwo było na zachodnim skraju miasta, więc z dala od militaryzowanej strefy. Miny Niemców na zszarzałych twarzach mówiły więcej niż ich słowa, tylko Helmut na fotografii pozostawał uśmiechnięty nieskazitelnie – jak przed wojną.
W lutym za horyzontem zaczęło grzmieć, na moście na Odrze stanęły posterunki, a w mieście znów zaroiło się od wojska, armat i samochodów pancernych. Graber zrobił się nerwowy i tylko jego żona z większym skupieniem peklowała mięso i pakowała do weków. W obejściu obrządek należał do Bronka, a ten rytm nadal nie ulegał zmianie – najpierw krowy, potem oba konie, choć to była głównie domena gospodarza. Ostatnie świnie zarżnęli po incydencie z grenadierami.
Wczesnym świtem Bronek, jak zwykle poszedł wydoić krowy. Mróz był trzaskający, a milczący jeszcze wojenny horyzont czerwienił się łuną wschodu. Gdy wszedł do obory uderzył go zapach papierosowego dymu. W półmroku odnalazł włącznik, a w smudze światła zastał cała drużynę żołnierzy porozkładanych na pryzmie siana usypanej w rogu budynku. Z wrażenia wypuścił z ręki wiadro, które upadło z blaszanym łoskotem. Bronek chciał się wycofać do drzwi, ale jeden z żołnierzy zdążył się poderwać i chwycić automat. Za chwilę już kilku poderwało się z siana.
- Co tu robisz?!
- Przyszedłem wydoić krowy.
- Dobrze, ja i moi koledzy też się napijemy. Do roboty, pośpiesz się.
Bronek zabrał wiadro i szybko wszedł za krowę, żeby zejść z linii lufy Schmeisera. Przykucnąwszy pośpiesznie doił krowę, licząc jednocześnie odległość do drzwi i podglądając ruchy Niemców spod krowiego brzucha. Podnosili się, siadając leniwie; byli brudni i zarośnięci, a obok nich walało się pełno oporządzenia, leżały taśmy z amunicją obok dwóch erkaemów na rozstawionych nóżkach, pod ścianą rury pancerfaustów Także po obłoconych buciorach i płaszczach można było się domyślić, że szli długo bez postoju. Do obory przygnał ich pewnie nocny mróz. Ten, który zatrzymał Bronka odłożył już automat i zapinał właśnie pas z kaburą, paląc papierosa. Nagle przykucnął i spojrzał pod krowę.
- Ej, dawaj to mleko!
Bronek wyszedł z wiadrem napełnionym może w jednej trzeciej pojemności i podał je żołnierzowi, który mleko oddał kolegom i zapytał:
- Dlaczego nie jesteś w wojsku? Zgłosiłeś się do Volksturmu?
- Nie.- Niemiec znów zaczął patrzeć spode łba
- Dlaczego!?
- Jestem polskim robotnikiem. – odparł, oceniając w pamięci odległość do drzwi. Rozmowy kompanów na chwilę ucichły i wszyscy spojrzeli na chłopca.
- Polak? Ach tak… To pewnie katolik, wszyscy Polacy lubią się modlić… To módl się! - wyjął z kabury pistolet i skierował w stronę Bronka, ale ten, nie czekając dłużej rzucił się do drzwi. Gdy w nie wpadł usłyszał za sobą huk wystrzału i gromki rechot kamratów z Wehrmachtu. Rozpędził się tak, że w parę sekund znalazł się w pokoju Grabera, który właśnie kończył się ubierać.
Jako gospodarz zareagował spokojnie. Dowódcą grupy okazał się feldfebel, który wystrzałem przepłoszył Polaka. Grenadierzy pancerni weszli do Greifenhagen nocą i rozeszli się po gospodarstwach do czasu przydzielenia rejonu stacjonowania i obrony. Graberowi, jako weteranowi pierwszej wojny i ojcu poległego oficera Wehrmachtu, wyjaśnił to oficer, który robił obchód swoich żołnierzy. Poprosił też o pomoc w formie wrzątku do mycia, herbaty lub kawy zbożowej. Całe zamieszanie trwało dwa dni, po czym wojsko odeszło na drugą stronę Odry. Graber jednak zdecydował się zarżnąć dwie ostatnie świnie w obawie przed niespodziewaną rekwizycją, albo zwykłą kradzieżą. Potem powiedział do chłopca:
- Bruno, musimy przygotować spanie w piwnicy, bo oni zniszczą miasto. Nie wiadomo ile potrwają walki, ale wygrać z Ruskimi nie mogą. Zanim się to skończy spalą miasto, a my przecież musimy jakoś przetrwać, prawda?
Trudno się było nie zgodzić, więc Bronek pomagał jak mógł. Posprzątali, poznosili sienniki, poduszki świeżo wypchane pierzem, naczynia, naftę, świece i wszystko co było niezbędne do prowizorycznego życia. Tymczasem w okolicy przybywało armat, czołgów i wojsko kręciło się wszędzie. Bronek prawie wcale nie wychodził poza zagrodę, od kiedy zatrzymała go Feldgandarmerie i ostrzegła przed łażeniem po mieście.
Od marca za horyzontem grzmiało już codziennie i z dnia na dzień coraz głośniej i bliżej. Aż wreszcie w nocy z siódmego na ósmego zaczęło się. Gejzery wybuchów w mieście, kanonada w dzień i w nocy, naloty, świst pocisków artyleryjskich, które przeniosło aż za ostanie zabudowania i eksplodowały na oślep w polu, w lesie, w podwórzu. Główne walki toczyły się po wschodniej stronie i tam miasto dymiło w odgłosach kanonady. Po tygodniu czołgi pojawiły się między najbliższymi zabudowaniami. Wtedy wszyscy zeszli do piwnicy, bo armaty z wieżyczek oznaczonych gwiazdą strzelały w budynki, z których załogi domyślały się ataku. Strzelanina rzedła, oddalał się huk artylerii, narastała niepewność. Gdy czołgi skończyły przeczesywanie osiedli, zdecydowali się wejść do domu.
Rosjanie wpadli wcześnie rano; łomotnęły kopnięte drzwi i za chwilę ludzie w waciakach i długich szynelach wygonili mieszkańców na podwórko - wprost pod ścianę stodoły. Dwóch pilnowało jeńców pod lufami pepesz, zaś reszta plądrowała obejście.
- Nu germańcy, gawarit kak wasza familia!
- Ja Polak, nie germaniec! Z Polski na robotach przymusowych.
- Paliak? A dokumient u tiebia jest? - Jest w domu!
- No parień, pasmotrim. Idi s nim Saszka damoj.
Bronek oczywiście znalazł dokumenty i starą kurtkę z naszytym rombem z literą „P”. Żołnierze wypytali go zaraz, czy gospodarze mają broń, czy to faszyści i czy go krzywdzili. Bronek zapewniał, że nie, ale Rosjanie wcale nie wydawali się tym uradowani. Kazali mu odejść, a małżeństwo nadal trzymali pod ścianą.
On jednak nie zwracał już na to uwagi, ważniejsze, że teraz Rosjan nie było w mieszkaniu. W pośpiechu wpadł do pokoju „starego” i gorączkowo przeszukał szafę. Potem sięgnął po nią i wysunął płaski drewniane pudło. Tętno waliło mu jak młotek. Otworzył i zobaczył to czego szukał: dwa małe damskie pistolety z rękojeściami z masy perłowej, jeden duży posrebrzany rewolwer z pozłacaną inkrustacją i magazynki z amunicją. Po kolei wszystko poukładał za koszulą, żeby się nie wysypało przy chodzeniu i ocenił wygląd w lustrze. Potem spokojnym krokiem wyszedł z domu i skierował się w stronę dołu z gnojowicą za oborą. Broń ziębiła go w brzuch, ale podtrzymywał ją ręką, bo ciężar groził wysypaniem przy każdym kroku. Szczęśliwie nie śledzony dotarł do celu i gdy bagaż chlupnął w smrodliwej mazi, Bronek odetchnął z ulgą. I pomyśleć, że Helmut przywiózł te trofea z okupacji Francji, a stary Graber niedawno pokazał je chłopcu w zaufaniu jako pamiątkę po synu.
Dom Rosjanie przetrząsnęli na końcu, ale za to bez pośpiechu i dokładnie. Najedli się przy tym, napili, spustoszyli spiżarnię, a czego nie mogli zabrać potłukli. Saszka w zabłoconych buciorach wyspał się na łóżku Bronka, a choć niewiele starszy, jako „oswoboditiel” nie reagował na jego protesty. Wychodząc zabrał z sobą błyszczące wciąż buty z cholewami po Helmucie, które „w razie czego” pasowały na Bronka, zaś koledzy srebrne sztućce, zegar wiszący w stołowym, radio, kilka kurtek zimowych i kożuch oraz omegę z ręki Grabera.
Graberowa na szczęście część peklowanego mięsa i szynki ukryła sprytnie w piwnicy, na wypadek zniszczenia domu. Zostało też trochę konfitur w spiżarni i kartofle pod kopcem. Wszystkiego nie można było wnosić do domu, bo tu zawsze mogli się zjawić sałdaty. Dzięki temu jakoś mogli przeżyć ten czas niepewności. W zburzonym mieście najgorszy był widok trupów w większości żołnierzy niemieckich, walające się po ruinach i rowach, zaś ich widok doprowadzał Bronka do rozpaczy. Często leżeli z bronią, która nagle stała się zupełnie nieistotna, bo nawet Rosjanie nie spieszyli się z jej pozbieraniem. Dopiero z czasem do sprzątania zagonili jeńców i część niemieckich mieszkańców.
Pod koniec kwietnia rosyjski „Wojenkomat” ogłosił rozpoczęcie akcji wysiedlania Niemców w głąb terytorium Rzeszy. Wieść także niosła, że Greifenhagen ma być przyłączone do Polski. Nadszedł więc czas pożegnań.
- Widzisz Bruno, - powiedział któregoś dnia Graber przy stole - chciałem ci dać tamte wysokie buty po Helmucie, ale już ich nie ma. Ty oczywiście możesz sobie tu wybrać co chcesz, bo sami damy ci to z chęcią, ale zastanów się naprawdę, czy nie lepiej żebyś z nami pojechał do mojego brata. Zawsze możesz zostać z nami póki się sam jakoś nie urządzisz. Tam już są Amerykanie, a przede wszystkim nie ma tych komunistów. Jeśli nie, zostań tutaj, przynajmniej gospodarstwo trafi w dobre ręce. Przemyśl to, zanim zdecydujesz. – Stary patrzył mu głęboko w oczy.
Bronek był jednak od początku zdecydowany wracać do domu i żadna inna możliwość nie wchodziła w rachubę. Na początku maja pożegnali się i i Graberowie z tobołkami zniknęli na zawsze. Bronek też spakował parę rzeczy i załatwił sobie papiery powrotne. Spotkał kilku Polaków, którzy wyjeżdżali z Niemcami „na Zachód”. Oni też namawiali go na ucieczkę przed komuną, ale w końcu, wyśmiawszy jego upór, ubiór i dobytek, dali mu na drogę parę nowiutkich oficerek ze słowami „załóż je, bo w tych swoich daleko nie dojdziesz”.
Nie wiedzieli, jak bardzo się mylili. Bronek w ich butach doszedł zaledwie do pierwszego mostu na Odrze, gdzie zatrzymał go rosyjski wartownik dla kontroli dokumentów. Papiery były dobre, ale buty nie. Grożąc pepeszką zwycięzca nakazał je zdjąć i wcale nie chciał słuchać tłumaczeń Bronka o dalekiej drodze do domu usłanej szkłem i gruzem. Z pod mostu wyłoniła się nagle siwa kobieta i spokojnie zwróciła się do chłopaka po niemiecku:
- Zdejmij synku te buty, bo ja pochowałam tu właśnie jednego, który nie chciał mu oddać zegarka.
Tak więc do domu Bronek powędrował w starych butach. Nie wiedział, że tam czeka na niego powołanie do KBW i zwykła miejska, powojenna bieda, ale to już temat na zupełnie inną opowieść. Zaś miasto... rzeczywiście nazywa się dziś po polsku.
