İmam Ebu Bekir Muhammed ibni İsmail ibni Mehran en-Nisaburi, el-Cürcani (277-371H)

Ebu Bekir Ahmed ibni İbrahim ibni İsmail ibn'ul Abbas el-Curcani el-İsmaili. Büyükbabası İsmail ibn'ul Abbas'a atfen el-İsmaili olarak bilinir. Hicri 283 yılında daha altı yaşındayken hadis yazmaya başlamış, Horasan, Bağdat, Kufe, Basra, Rey, Hamdan, Enbar, Mekke ve daha birçok yere hadis dinlemek üzere seferler düzenlemiştir. Muhaddis bir ailden gelmektedir. Şeyhleri arasında İbni Huzeyme ve İbni Ebi Şeybe de bulunmaktadır. Darekutni, İbni Sahin, İbni Batta el-Ukberi ve Ebu Bekir el-Acurri gibi Huffaz ile aynı kuşakta yer almıştır.

Kendisinden Hadis ve ilim aldığı şeyhleri arasında; İshak ibni Rahaveyh, Hişam ibni Ammar, Hermele ibni Yahya, İsa ibni Zağbe, Muhammed ibni Bekkir, Ebi Himmet Muhammed ibni Yusuf el-Zubeydi, Muhammed ibni Remh, Ebi Na'im el-Halebi, Ebi Kerib ve daha birçoklerı bulunmaktadır.

Talebeleri ve kendisinden nakledenler arasında; Refika İbrahim ibni Ebi Talib, Ebu'l Abbas es-Surec, İbn'uş Şerki, Ahmed ibni Ali er-Razi, Muhammed ibn'ul Ehrem, es-Sizci, İsmail ibni Necid, Ali ibni Hamşet ve oğlu Ahmed ibni Muhammed bulunmaktadır.

Ehl-i Sünnet'in bu büyük İmamı hakkında İbni Kesir şunları nakleder: "Ahmed ibni İbrahim ibni İsmail ibni Abbas Ebu Bekir el-İsmaili el-Cürcani. Büyük bir hadis hafızı idi. Hadis toplamak amacıyla çeşitli memleketlere seyahatlerde bulundu. Çok hadis dinledi; rivayet etti, hadislerin tahricini yaptı, eser tasnif etti. Faydalı ve güzel eserler ortaya koydu. Güzel tenkitler yaptı. İ'tikadı sağlam bir kimseydi. Çok faydalar içeren ve Buhari'nin Sahih'i üzerine bir kitap tasnif etti. Bu kitabında önemli bilgiler vardır. Darekutni dedi ki: "Birçok defalar onun yanına gitmeye niyetlendim, ama nasib olmadı." İsmaili, yetmişdört yaşındayken bu senenin Receb ayının onunda Cumartesi günü vefat etti. Allah ona rahmet etsin." (İbni Kesir, el-Bidaye ve'n Nihaye, 11/317, Hicretin Üçyüzyetmişbirinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler)

Hakim onun hakkında şöyle der: "el-İsmaili zamanında eşi bulunmaz bir kimseydi. Muhaddislerin ve fukahanın şeyhiydi. Onların yanında, liderlikte, yiğitlikde ve cömertlikte en muhteşem olanıydı." (Zehebi, Siyer, 16/294)

Semani ise şöyle demektedir: "Cürcan halkının imamı, hadis ve fıkıhda kendisine başvurulan ... kendisinden bahsedilenler arasında en çok dikkat çeken(dir)." (el-Ensab, 1/139)

İbn'ul Hadi onun İmam, hafız, alimlerin en üstünlerinden, Şafii Mezhebi'nin en üst tabakasından bir alim olduğunu söyler. (Tabakat'ul Ulema el-Hadis, 3/140)

Zehebi de şu ifadelerle onu tanıtır: "İmam, Hafız, Şeyh'ul İslam!" (Zehebi, Siyer, 16/292; Zehebi, Tezkiret'ul Huffaz, 3/947) Zehebi birbaşka yerde şunları söyler: "el-İsmaili, İslam'ın meşayihinden Şeyh'ul İslamlar'dan biri olup hadisde ve fıkıhda imamdı. Ebu İshak, Tabakat'ul Fukaha eş-Şafiiyye adlı eserinde şöyle demektedir: Ebu Bekir hem fıkıhı hem de hadisi bir arada bilen bir kimseydi. Hem din hem dünyada bir başdı. es-Sahih (el-Mustahrac ala Sahih el-Buhari) isimli eserini telif etmiştir. Cürcan fakihleri ondan ilim öğrenmiştir. Hamza es-Sehmi dedi ki: 371'de Cürcan'da doksandört yaşında vefat etti." (Zehebi, el-Uluv li'l Aliyy'il Azim) Zehebi, Siyer'de (16/292) de onun 371H yılında doksandört yaşında vefat ettiğini bildirir.

İ'tikadu Eimmet'il Hadis isimli risale el-İsmaili'ye birçokları tarafından nisbet edilmiştir. Büyük İmamlardan Ebu Osman es-Sabuni (449H), "Akidet'us Selef ve'l Ashab'il Hadis" isimli eserinde, Şeyh'ul İslam İbni Teymiyye "Mecma'ul Feteva" isimli eserinde Sabuni'nin bu eserden nakilde bulunduğune belirtmiş, ayrıca "el-Feteva el-Hameviyyet'ul Kubra" isimli eserinde ise kitabdan bahsetmiştir ve İbni Receb el-Hanbeli, "Cami'ul Ulum ve'l Hikem" isimli şerhinde buna işaret etmiştir. İbni Kudame el-Makdıisi "Zemm'ul Te'vil", Zehebi "el-Uluvv" ve ayrıca "Tezkiret'ul Huffaz" ve "Siyer" son olarak da "el-Erba'in fi Sifaati Rabb'il Alemin" isimli eserlerinde risalenin kesintisiz rivayet zincirinin bulunduğunu belirtmiştir. Risale üç farklı zamanda (574H, 617H ve 667H) sema yolu ile nakledilmiştir.

İmam el-İsmaili'nin biyografisi için bkz: Hakim el-Nisaburi, Tarih Neysabur; İbni Kadı Şu'be, Tabakat'uş Şafi'iye; Ebu İshak el-Şirazi, Tabakat'ul Fukaha; el-Safedi, Vafi ve'l Vefayat, 6/216; el-Enabaki, en-Nücum'uz Zahire, 4/140; İbn'ul İmad, Şezerat'uz Zeheb, 372