Analiza korespondencji między Biurem Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE a urzędnikami z Kazachstanu w sprawie zamieszek, które wybuchły w republice środkowoazjatyckiej na początku tego roku.
W oficjalnym liście do Kazachstanu dyrektor ODIHR (Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE) Matteo Mecacci, Włoch z dużym doświadczeniem w dziedzinie praw człowieka, wyraził zaniepokojenie sytuacją w trakcie i po konflikcie.
ODIHR, Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka, jest głównym organem Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie zajmującym się „ludzkim wymiarem” bezpieczeństwa.
Matteo Mecacci jest dyrektorem tej organizacji od grudnia 2020 roku i jest członkiem włoskiej partii „Radicali Italiani”, radykalnego ugrupowania liberalnego.
Mecacci poprosił o opinię w następujących kwestiach i tematach, m.in.: jakie normy prawne ogłoszono stan wyjątkowy, jak należy rozumieć oświadczenie Republiki Kazachstanu o „aktach agresji grup terrorystycznych” oraz liczbę ofiar zamieszek i jaki był ich status, tj. czy byli cywilami, czy żołnierzami, czy też „uzbrojonymi bojownikami” i w jakich okolicznościach zginęli. Poprosił również o informację, kto będzie kierował śledztwem w kontekście wydarzeń, ile osób zostało zatrzymanych i czy wszystkim zapewniono dostęp do radcy prawnego oraz czy umożliwiono nieskrępowany i niezapowiedziany dostęp do Krajowego Mechanizmu Prewencji zgodnie z ustawą. Istnieje protokół fakultatywny do Konwencji ONZ przeciwko torturom.
W oświadczeniu Republiki Kazachstanu wyrażana jest nadzieja, że wszystkie pytania i wątpliwości można wyjaśnić odpowiadając na nie i już na wstępie wskazuje się, że wydarzenia rozpoczęły się pokojowymi demonstracjami, które zostały wykorzystane przez zradykalizowanych ludzi w -planowany sposób na zakłócenie porządku państwowego w celu podważenia i zniszczenia.
„Stan wyjątkowy został ogłoszony zgodnie z Konstytucją i ustawą „O stanie wyjątkowym” w celu wyeliminowania okoliczności, na podstawie których został wprowadzony w celu zapewnienia bezpieczeństwa, ochrony praw i wolności człowieka i obywatela i zagwarantowanie ochrony ustroju konstytucyjnego Republiki Kazachstanu.”
Stan wyjątkowy pociągał za sobą szereg ograniczeń, w szczególności wzmocnienie ochrony porządku publicznego, ochronę szczególnie ważnych instytucji państwowych i strategicznych, a także zapewniających życiową aktywność ludności oraz funkcjonowanie transportu. Ograniczeniu podlega swoboda przemieszczania się, organizowania i prowadzenia pokojowych zgromadzeń, imprez rozrywkowych, sportowych i innych wydarzeń publicznych oraz uroczystości rodzinnych związanych z narodzinami, małżeństwem lub śmiercią. Strajki są zabronione. Ponadto upoważnione organy państwowe inne niż rząd mają prawo zawiesić działanie sieci i środków komunikacji.
Niektóre z tych środków zostały już zniesione po przywróceniu spokoju i ustabilizowaniu się władz państwowych.
Na uwagę zasługują szczegóły oświadczenia Republiki Kazachstanu w sprawie udziału grup terrorystycznych w aktach agresji. Szereg czynników wskazuje na terrorystyczny charakter ataków na władze państwowe i ludność cywilną w Kazachstanie w dniach 5-7 stycznia 2022 r.
Po pierwsze, użycie siły na dużą skalę przy użyciu broni: najpierw w postaci patyków, stalowych prętów, młotków, a później – broni palnej, którą celowo rozprowadzali prowokatorzy.
Po drugie, ścisła koordynacja ataków, która przejawiała się w szczególności w atakach zsynchronizowanych w kilku regionach, co doprowadziło do „rozproszenia” sił bezpieczeństwa państwa i tym samym wywarło na nie presję. Według naocznych świadków i tajnych służb napastnicy korzystają również z własnych środków komunikacji.
Po trzecie, miały miejsce systematyczne ataki na policjantów i żołnierzy w celu zdobycia broni i specjalnego sprzętu, a także próby szturmu na budynki, w których przechowywana jest broń palna.
Po czwarte, celowe niszczenie kamer monitorujących i masowe ataki na dziennikarzy filmujących, najwyraźniej w celu utrudnienia identyfikacji osób, które brały udział w aktach przemocy. W tym samym czasie jednak terroryści nagrywali kamerą ich działania, aby następnie wysłać je do swojego „zarządu” w tle.
Po piąte, miały miejsce również ataki na wozy strażackie, aby zapobiec ich gaszeniu i zwiększaniu chaosu i zniszczeń, ale także na szpitale, aby uniemożliwić leczenie funkcjonariuszom policji i zapewnić opiekę „swoim ludziom”.
Po szóste, zarejestrowano co najmniej jeden przypadek ścięcia, co jest charakterystyczne dla ugrupowań ekstremistycznych znanych z radykalizmu i jest praktyką bezprecedensową w regionie.
Zdarzały się również ataki na kostnice, w wyniku których skradziono 41 ciał, próbując ukryć dowody identyfikujące sprawców.
Ogólnie rzecz biorąc, agencje bezpieczeństwa narodowego Kazachstanu posiadają wiarygodne informacje operacyjne o obecności radykałów religijnych wśród uczestników ataków na organy ścigania.
Niestety w ostatnich latach w kazachstańskich więzieniach można zaobserwować tendencję do zbliżenia i stopniowego zlewania się przestępczości i radykałów religijnych.
Jak obecnie wiadomo, w przededniu wydarzeń styczniowych uprawnione organy państwowe zatrzymały znaczną grupę obywateli, którzy w dniach 7-8 stycznia usiłowali opuścić kraj.
Fakt, że wśród uczestników zamieszek było wielu obcokrajowców, potwierdzają zeznania, zwłaszcza lekarzy, że niektórzy z bojowników nie rozumieli kazachskiego lub rosyjskiego, albo mówili po kazachsku z ciężkim akcentem, co sugeruje, że dopiero stosunkowo niedawno rozpoczęli uczą się lub przebywają w kraju dopiero od niedawna.
W miarę postępu zapowiedzianego przez prezydenta Kazachstanu pełnego śledztwa wszystkie dowody i fakty zostaną udostępnione opinii publicznej kazachstańskiej i międzynarodowej w celu rozwiania wątpliwości co do przebiegu wydarzeń.
Według Prokuratora Generalnego, w styczniowych wydarzeniach zginęło ponad 225 osób, w tym 19 funkcjonariuszy organów ścigania, a kolejne 4500 osób zostało rannych, o ile wiadomo.
Należy również zauważyć, że Kazachstan nie użył siły zbrojnej przeciwko pokojowym demonstrantom, nie był w żaden sposób planowany i nie ma takiego zamiaru w przyszłości.
Wręcz przeciwnie, policja i Gwardia Narodowa chroniły cywilów i przywracały porządek, konfrontując się z uzbrojonymi przestępcami i terrorystami, a nie pokojowo nastawionymi demonstrantami.
Słowa Prezydenta, by „strzelać bez ostrzeżenia” nie były pisemnym rozkazem, nie odnosiły się do pokojowych demonstrantów ani masowego rozmieszczenia, ale odnosiły się do bezpośredniego zagrożenia życia urzędników państwowych, policjantów, wydziałów spraw wewnętrznych wobec uzbrojonych Chroń się przed atakami i społeczeństwem przed uzbrojonymi gangami.
Do chwili obecnej przeprowadzono około 700 dochodzeń w sprawie podejrzenia popełnienia poważnych i szczególnie poważnych przestępstw kryminalnych, w tym 44 w sprawie przestępstw związanych z terroryzmem i piętnaście w sprawie zabójstw.
Biorąc pod uwagę nakaz prezydenta Kassym-Jomarta Tokajewa o zastosowaniu środków łagodzących w przypadku braku okoliczności obciążających, około 3330 przestępców otrzymało tylko ostrzeżenia, bez kar w postaci kary pozbawienia wolności lub grzywny.
W około 1650 przypadkach sąd nałożył grzywnę. Wiele osób zostało już zwolnionych z aresztu, a zatrzymanie jest kontynuowane tylko w przypadku poważnych podejrzeń i obaw, że mogą zostać popełnione kolejne przestępstwa.
Większość z nich znajduje się obecnie w miastach Ałmaty, Taldykorgan i Taraz.
Pokojowi demonstranci nadal nie są prześladowani. Elvira Azimova, Komisarz Praw Człowieka w Kazachstanie, od wielu dni współpracuje z członkami Krajowego Mechanizmu Prewencji na rzecz Zapobiegania Torturom w Ałmaty i Szymkencie i zaoferowano jej bezpieczeństwo i swobodny dostęp do wszystkich miejsc i instytucje.
Jednak od czasu stopniowego przywracania porządku i masowych aresztowań demonstrantów i uczestników zamieszek faktycznie pojawiły się początkowe problemy z dostępem zatrzymanych do prawników i poszanowaniem „prawa do wezwania”. Tymczasem sprawa swobodnego dostępu dla prawników została pozytywnie rozwiązana, a tymczasem w niemal wszystkich regionach zagwarantowany jest dostęp grup Krajowego Mechanizmu Prewencji do miejsc tymczasowego zatrzymania obywateli.
Prokuratura, Rzecznik Praw Obywatelskich Republiki Kazachstanu oraz Naczelna Izba Adwokacka odpowiadały na indywidualne sprawy, w których adwokaci nie zostali dopuszczeni.
Na portalach społecznościowych odnotowuje się liczne doniesienia o naruszeniach praw człowieka. Dlatego prokuratura bada wszystkie sygnały nadużycia zarejestrowane w portalach społecznościowych i mediach, ocenia je pod względem prawnym i ogłasza wyniki.
Pozostaje problem w przekazywaniu krewnym zatrzymanych informacji o ich miejscu pobytu. W celu rozwiązania tego problemu w organach spraw wewnętrznych tworzone są gorące linie.
Pojawiły się również doniesienia o torturach, które są badane przez prokuraturę i departamenty bezpieczeństwa wewnętrznego, a na podstawie wyników przeglądu prowadzone są śledztwa przygotowawcze na podstawie art. 146 Kodeksu karnego Republiki Kazachstanu „Tortury” uruchomiona.
Wizyty „zespołów praw człowieka” prawdopodobnie zaowocują dalszymi informacjami faktycznymi, które również zostaną zweryfikowane.
Planowane jest również stworzenie jednego źródła informacji z informacjami o ofiarach.
Republika Kazachstanu jest zobowiązana do przestrzegania zasad rzetelnego procesu sądowego, w związku z czym gwarantuje prawo do fachowej porady prawnej, zasadę domniemania niewinności, równość stron oraz przejrzystość procesu sądowego.
Użycie siły przez siły bezpieczeństwa, w tym śmiercionośnej broni, jest przedmiotem szeroko zakrojonego dochodzenia w celu ustalenia legalności ich użycia w każdym konkretnym przypadku śmierci lub obrażeń cywilnych.
Pani Azimova oraz przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego, w tym zespoły Krajowego Mechanizmu Prewencji, odwiedzili już 34 ośrodki detencyjne w jedenastu regionach i kontynuują swoją pracę.
Republika Kazachstanu potwierdziła swoje zobowiązanie do przestrzegania swoich międzynarodowych zobowiązań w zakresie praw człowieka, w tym prawa do pokojowych zgromadzeń, wolności słowa i zrzeszania się, życia i wolności oraz wolności od tortur oraz sprawiedliwego procesu, i pragnie zapewnić, aby wszystkie te tragiczne wydarzenia są w pełni rozliczane i bezstronnie badane, osoby odpowiedzialne są karane, a niewinni i pokojowo nastawieni demonstranci nie są krzywdzeni.
Miejmy nadzieję, że sytuacja w tym strategicznie i gospodarczo ważnym kraju uspokoi się całkowicie i trwale, a pokojowy rozwój będzie kontynuowany!
Wzmocnienie radykalnych, zwłaszcza islamistycznych sił w tym regionie również stanowiłoby niepokojący i groźny scenariusz dla Europy.