Büyük Kamu Altyapı Projelerine Halkın Katılımı ile Faizsiz Finasman Modeli
Geçtiğimiz günlerde Büyük İstanbul Tüneli’nin proje ihalesi yapıldı önümüzdeki yıl da inşaat ve işletme ihalesi gerçekleşecek.Bu proje de diğer büyük altyapı porjeleri gibi(Yavuz Selim Köprüsü,Osmangazi Köprüsü,Avrasya Tüneli)Yap İşlet Devret (YİD) şeklinde yapılacak.
Ülkemizde maalesef tasarruf ve sermaye birikimi az olduğu için bu tür mega projelerin YİD modeli yapılması elzemdir.
Bu tür yani devletin alım (geçiş) garantisi verdiği pojelere sadece birkaç firma yerine projenin finans sorununu halkın katılımı ile giderip projeden elde edilecek kâr daha geniş halk kitlelerine yansıtılabilir.(Aslında bu bir zamanlar Merhum Özal’ın köprü gelirlerini satması gibi bir şey fakat burada halkı projye inşaat aşamasından itibaren ortak etmek)
Bunu rakamları belli daha somut bir örnekle şu şekilde izah edelim; Örneğimiz Avrasya Tüneli.
Bilindiği üzere Avrasya Tünelinin ihalesi inşaat süresi dahil 30 yıl üzerinden yapıldı yani işletici 5 yıl inşaat süresinden sonra 2016 yılı sonunda projeyi bitirdi 25 yıl süresince işletip tüneli devlete devredecek.
Avrasya Tüneli Finasman Maliyeti dahil 1milyar 250 milyon dolara mal oldu bu rakamın 250 milyon dolarını işletci firma özsermaye olarak koydu kalan 1 milyar doları ise yerli ve yabancı bankalaradan borçlanarak finanse etti.
Kredi olarak kullanılan 1milyar doların yaklaşık 600 milyon doları ana para 400 milyon doları ise faiz gideridir (4 yıl ödemesiz 18 yıl vadeli tahmini libor +2 borçlanıldı) esasında Avrasya Tünelinin (faizsiz)inşaat maliyeti 850 milyon dolar civarında bir rakamdır.
İşletici Firma Tüneli 25 yıl işletecek ve bu süre zarfında minimum elde edeceği garanti hasılat 2,5 milyar dolardır. (kaldı ki; ileriki yıllarda tüneli kullanan araç sayısının artması ayrıca her yıl ABD enflasyon oranınca geçis ücreti artısı göz önüne alınırsa bu rakam 2,5 milyar doların çok daha üstünde olacaktır)
Ben inanıyorum ki devlet bu projeyi halkımıza iyi bir şekilde anlatsaydı bu tünelin maliyeti olan 850 milyon doları halkımızdan toplar projenin kârını da birkaç müteahhit degil daha geniş halk kitleleri paylaşmış olurdu.Ayrıca da 400 milyon dolar faiz ödenmez bir o kadar rakam da cari açığımız azalırdı.
PROJENİN HALKA ARZ ŞEKLİ
Yukarıda da belirtildiği üzere projenin inşaat maliyeti 850 milyon dolardır. Devletimiz her birinin değeri 10 bin dolar olan 85 bin adet hisse ihracı yapmalıydı. (bu rakam her birinin değeri 1000 dolar olan 850bin hisse de olabilir) biz bu projeden 10 bin dolarlık hisse alan bir vatandaş ne kadar kazanacak onu hesaplayacağız.
Projenin Garanti Net Getirisi 2,5 Milyar dolar. Projeden 1adet 10 Bin dolarlık hisse alan bir vatandaş bunun karşılığında 25 yıl boyunca her yıl 1.176 dolar toplamda ise 29.400 dolar almış olacak.(kaldı ki bu rakamlar minimum rakamlar)
Merkez bankası verilerine göre Türkiyede yerleşik kişilerin Yabancı Para Mevduat Toplamı (10 şubat 2017 itibariyla) 147 milyar dolar. Bügün en baba banka bir yıl vadeli dovize %2 faiz veriyor oysa vatandaş parasını faize yatıracağına bu şirketin hisse senedini almış olsaydı döviz bazında yıllık %6 ‘ya yakın garanti kar elde edecekti.
Gectiğimiz günlerde halka dövizini boz cağrısı yapıldı ve geniş katılım oldu bunun yerine halka "Dövizini Getir Kârlı Bir Yatırıma Ortak Ol" kampanyasi yapilsa bu kampayanin da cok ragbet görürdü.
Bu hisse senetlerinden Kobi diye adlandırdığımız kücük ve orta ölçekli firmalar da satin alabilir hatta Kobilerin bu gelirlerini Kurumlar vergisinden muaf edersek ihraç edilen hisse senedi sayisindan çok çok fazla talep gelir.Kobiler bu hisse senetlerini kendileri icin bir garanti yedek akce hatta gerektiginde de teminat olarak kullanabilirler.
SONUÇ
Avrasya Tüneli açıldı ve orayı işleten bir firma var ve fakat henüz daha inşaat ihalesi yapılmamış olan Büyük İstanbul Tüneli Projesi bu şekilde finanse edilebilir. Hem halk kendi malına ortak olmuş olur hem de kârını birkaç müteahhit yerine daha geniş bir kitle paylasmis olur.Yurtdisina da belki de milyar dolardan fazla kredi faizi ödememiş oluruz.
Büyük İstanbul Tüneli Projesi 3 katlı ve daha uzun yol mesafesi ile Avrasya Tünelinin daha yüksek bir maliyet ile bitecek (tahmince 3 katı olabilir) burayı alan müteahhit firma da ister istemez kredi kullanacak ve daha fazla faiz ödeyecek bu daha fazla döviz çıkışı ve daha fazla cari açık demek.
Büyük İstanbul Tüneli Projesi halkın katılımı ile yapılmasa bile başka bir alternatif olarak da İşsizlik Fonu düşünülebilir. Fonda biriken para 100 Milyar TL (yaklasik 28 milyar dolar) civarında bu projeyi yani Büyük İstanbul Tünelini komple işsizlik fonu finanse edebilir ve bu projeden elde edilen gelir yine işsizlik fonuna aktarılır. Kaldı ki fon zaten gelirlerini devlet tahviline yatırıyor bunun yerine devlet tahvili faizinden daha yuksek her yıl düzenli gelir vadeden bir şirkete yatırmış olur.
(Bülent Yüksel)